see thou

* * *

pron. dem. m. and f. this, that (sjá maðr hafði spjót í hendi).

(sé; sá, sám; sénn), v.

1) to see;

hann kvezt sjá mann rída, he said that he saw a man riding;

var þá sén reið þeira, their riding was seen, they were seen riding;

2) to look (konungr sá til hans ok mælti);

Gunnarr sá í mót tungli, G. looked at the moon;

sjá út, to look out of the house (Hrútr bað engan mann út sjá á þeiri nótt);

3) to examine, see (look) after (hann reið ofan í Eyjar at sjá verk húskarla sinna);

4) to see, understand (aldri varð þat enn, at ek sá eigi gátur þær, er fyrir mik váru upp bornar);

5) impers., þá (acc.) mátti eigi sjá, they could not be seen;

sér þá hauga enn, those mounds can be seen yet;

má þat ok sjá, at nær standa vinir Gunnars, it may be seen, too, that Gunnar’s friends stand near him;

6) with preps.:

sjá af e-m, to look away from, be (do) without (ek þóttumst ekki mega af þér sjá sakir ástríkis);

sjá á e-t, to look on (nú em ek í höll kominn á þik sjálfan at sjá);

to take in hand, take care of (Þorgils kvað sér eigi skylt at sjá á þat mál);

sjá á með e-m, to take care of (þess vil ek biðja, at þér sjáit á með Högna syni mínum);

impers., sér á, it can be seen (lítt sér þat þá á, at þú hafir fundit Svein konung);

sjá eptir e-u, sjá eptir um e-t, to look after (var lítt sét eptir um skattlöndin þau, er fjarri lágu);

eiga eptir e-u at sjá, to have to look after a thing (hann mun þar eptir hefndum eiga at sjá);

sjá fram, to see into the future (fram sé ek lengra);

sjá e-t fyrir, to foresee (hann þóttist sjá fyrir, at hann mundi fella fénað sinn);

sjá fyrir e-u, to take care of, provide for (verðr hverr fyrir sér at sjá);

man ek þá sjá fyrir málinu, then I will look after the matter;

sjá fyrir e-m, to put one out of the way;

sjá í e-t, to see into, see through (sér hann ekki í þetta);

to take into consideration (Hrafnkell sá eigi mjök í kostnað);

sjá til e-s, to become aware of (ef þér sjáit þá ekki til minna ferða, þá fari þér heim);

to look for, expect (sjá til trausts, launa, fulltings);

to look after, see to, take care of (guð sér til kristni sinnar);

sjá til með e-m, to take care of, see to one;

sjá um e-t, to see after. take care of (sjá um bú, fémál e-s);

sjá um með e-m = sjá til með e-m (Höskuldr sá um með honum);

sjá um fyrir e-u, to look after, see to (eigi mun nú fyrir öllu verða um sét);

sjá við e-m, to look at one (konungr sá við honum ok mælti);

to beware of, guard oneself against (mun oss vandgætt til við honum at sjá);

sé nú við, beware!;

sjá við um e-t, to guard oneself, be cautious as to (hafa þessir menn meirr sét við um kaupin en ek hugða);

sjá yfir e-t, to look over, survey, look after (sjá yfir akra sína);

to see a way to (hann sá eigi yfir, at þeir kœmist til bœja);

eigi mátti yfir sjá, hvern veg hníga mundi orrostan, one could not see how the fight would end;

7) refl., sjást.

* * *

pres. sé, sér, sér, pl. sém, séð, sé, or later, sjám, sjáð, sjá; pret. sá, sátt, sáttu (sáttu rhymes with rétti, Fms. vi. in a verse), sá, pl. sám, sáð, sá: pres. subj. sé, sér, and later sjá; pret. sæi: imperat. sé, séðú: part. sénn; neut. séð (sét): a medial form sjámk, sámk: with neg. suff. sér-at, sák-a ek, I saw not; sá-at, saw not; sátt-a-ðu, thou sawest not, Eg. (in a verse): the mod. form is,—pres. sé, sér, sér, sjáum, sjáið, sjá; pret. sá, sást, sá, pl. sáum, sáuð, sáu; pres. subj. sjái, sjáir, sjái: pret. sæi; imperat. sjá, sjáðú; part. seðr, keeping the ð throughout: [Ulf. saiwan = ὁραν; A. S. seon; Engl. see; Germ. sehen; Dan. see.]

A. To see; sé þú, Hým. 12; sé þar harm ljótan, faðir, Edda 58; sé hérna, Stj. 22, MS. 656 B. 10; sé nú, seggir, Gkv. 3. 8; sé þar nú, hve fjándinn var djarfr, Fms. ii. 184; séð nú, góðir hálsar, viii. 116, v. l. sé nú; sé hér nú handlín mitt, viii. 308; sé þú nú vandliga á kostina segir jarl, xi. 31; séðú ( see thou) hve vel þeir seðu ( sewed), Skálda 163; merki minna verka, þau er allir menn síðan um sé ( vident), Hbl. 19; sé þér (= séð ér) eigi at Heklungar flýja, Fms. viii. 119; sáttú Sigrlinn, Hkv. Hjörv. 1; nema þú mey sér ( videas), Skv. 1. 29; þóttú fagrar sér ( videas) brúðir bekkjum á, Sdm. 28; gefit mér rúm, at ek of sé ( videam) son minn, 623. 56; at þú sér ( videas) hit sanna, 655 xvi. B. 4; eigi var ek svá heimskr at ek sæ(i) ( viderem) eigi at ek var fanginn, Finnb. 356; séð ér sagði hann, at lægir seglin þeirra, Ó. H. 182; séð þér eigi (pres. indic.), Fms. iii. 44, l. c. (sjái, v. l.); er þér séð (videatis, = sjáit) yfir þat at ér hittið í váginn, Fms. xi. 124; sá þeir konur úti hjá Rangæinga-búð, Nj. 3; þá er hann hafði séð (seeth Ed.) hana, Fms. i. 185; þangat er opt sénn hauga-eldr, Eg. 767; var þá sénn (seinn Ed.) eldligr stöpull falla af himni, 645. 127; sjá draum, to see a dream, Hom. 155: absol., blindir sjá, haltir ganga, 625. 95; þeir sá eigi heldr augum en hnakka, Hkr. i. 268; FIosi kvað þar gott at sitja ok mega víða sjá, Nj. 224; var konungr sjálfr við ok sá, Eg. 69.

2. to look; konungr sá til hans, Eg. 46; konungr sá við honum ok mælti, Ld. 32; hann hélt upp exinni ok sá á um hríð, Eg. 180; þat var einn morgin snemma at maðr sá út á Hrúts-stöðum ( looked out of the door) … hann kvaðsk sjá mann ríða, Ld. 148; Kári spratt upp ok sá út, 152, Fbr. 14; Gunuarr sá í móti tunglinu, Nj. 118; sjá í gaupnir sér, Vápn. 21, Ó. H. 13, Al. 115.

3. with prepp.; sjá á e-t, to look on; á þik sjálfan at sjá, Vþm. 6, Hm. 13; sá á skjöld hvítan, Hðm. 21: impers á sér, it can be seen, Am. 40; það sér á: metaph. to take care of, ek mun á sjá þetta mál fébóta-laust, Glúm. 358; at þér sjáið á með Högna, Nj. 113:—sjá eptir um e-t, to look after, Eg. 536: to miss, ætlu vér at eigi moni aðrir eiga meirr eptir sínum hlut at sjá, Ísl. ii. 384; nær er þat minni ætlan at þeir þvkkisk nokkut eiga eptir sínum hlut at sjá, Ld. 228; þykkisk ér til Hlíðar-enda eiga eptir nokkurum hlut at sjá? Nj. 75:—sjá fram, to see forwards, Vsp. 40, Hdl. 43:—sjá fyrir e-u, to provide for, manage, Nj. 14; sjá hverr fyrir sínu skipi, … sjá fyrir skipunum, Fms. x. 146; en þeir er úhræðnastir vóru, sá ekki fyrir því ( cared not) þótt honum yrði nekkvat til meins, 655 iii. 3; eigi mun nú fyrir öllu verða um sét, Fms. v. 306; ef þú sér vel fyrir, Nj. 102; sjá þú (imperat. = sé) fyrir, 148; þeir báðu hann fyrir sjá, 259; verðr hverr fyrir sér at sjá, Ld. 264; at fyrir þeirri konu sé vel séð, sem þér er gipt, 22; ef ek gæta vel fyrir mér séð, Nj. 22: ironic., sjái hann fyrir þér, 28: to put out of the way, Al. 131, Fms. iii. 112, Háv. 40:—sjá í, Hrafnkell sá eigi mjök í kostnað, Hrafn. 22: to see into, sér hann ekki í þetta, Ld. 264:—sjá til, to look for; sjá til launa, trausts, fulltings, Grág. i. 203, Hom. 130, Fms. i. 190; æ sér gjöf til gjalda, 296, Hm. 146: to see after, take care of (til-sjón):—sjá um, to see to, take care of, Eg. 543, Fms. x. 116, Nj. 5, 40, 63: ef nokkurr verðr til at sjá um með honum meðan hann er ungr, Fms. i. 256; Höskuldr sá um með honum, svá at hann hélt bústað sínum. Ld. 26; ok bað, at biskup sæi um með honum, Landn. 42;—sjá við, to beware of, Dropl. 25, Fms. vi. 18, Njarð. 382, Háv. 42, Magn. 474:—sjá yfir, to look over, survey; sjá yfir akra sína, Fms. iv. 35; sjá yfir ráð e-s, Orkn. 418; sjá yfir féskipti. Fms. x. 115; hann skyldi sjá yfir, at þat greiddisk allt vel, 227; sjá yfir, at hann görisk eigi of stórr. Eg. 50; hann sá eigi yfir ( he saw no way) at þeir kæmisk til bæja, Biarn. 53; ekki mátti yfir sjá hvern veg hníga mundi, Fms. iv. 97; mega þeir þá eigi yfir sinn hlut sjá (= sjá eptir sínum hlut), Grett. 98 B.

II. metaph. to look out for, detect, and the like; ef hón sæi nokkura útlenda höfðingja vilja ágirnask ríki hans, Fms. i. 76; móðir yðar mun þenna mann hafa fyrir séð (sieth Ed.), 141; má ek eigi á manni sjá, ef þú hefir eigi slíkan hug, Eg. 714; ek sá eigi gátur þær, er …, Fas. i. 532; eigi kann biskup glöggra sjá mann á velli enn ek, Fms. x. 326, ii. 173; skulu þeir sjá þat fé, hvárt þat sé gilt eðr eigi, Grág. i. 392; sjá lögskipti at landi, ii. 254; ef þú sér eigi lögskipti at landi, id.; þá hann riði ofan í Eyjar at sjá verk húskarla sinna, Nj. 107; sjá eiða at mönnum, Fms. x. 161, K. Þ. K. 144, Grág. i. 444; sjá hlut til handa e-m, Fms. ix. 243; má Flosi sjá sinn kost, hvárt hann vill sættask, Nj. 250; sjá ráð fyrir e-u, sá hóm þat at ráði at heitask Þórolfi, Eg. 36; at þú kunnir eigi at sjá sóma þinn, Nj. 77; má þat hverr maðr sjá er nokkura hugsun hefir, 656 A. i. 31; hann sá hverir sauðirnir feigir vóru, Landn. 292; sét (seit Ed.) er nú hversu vera vill, Nj. 202; sét er þat ( it is clear) at hvárr-tveggi ykkarr man vera haldinorðr …, Fms. ii. 18; kann ek eigi þat sjá, at ek mona sækja eptir manninum, xi. 152.

III. impers. one sees; þá mátti eigi sjá, Nj. 261; úgörla sá veguna, Eg. 544; at ekki sjái sverðin, Fms. i. 16; var þar gör dys ok sér þess merki, Ld. 152; ef nokkut mátti á sjá, Ld. 30; eðr of sér, now one sees, next in turn, Bragi; brátt sér þat á; Ólafi, at …, Ld. 36; má þat ok sjá, at …, Nj. 88; var andlit hans sem í blóð sæi, 232.

B. Reflex., sjásk, to fear; fátt hygg ek yðr sjásk, Hkv. Hjörv. 12; sá er á sinni æfi sásk aldregi háska, Fms. vi. 413 (in a verse); búendr sásk háska, Hkr. i. 232 (in a verse); menn sásk orm, vi. 362 (in a verse); létt sésk Atli ofu þína, Skv. 3. 33; reiði sásk þeir Húna, Am. 2; Knútr sásk fátt, Ht. R. 69; sásk eigi þeir sverða söng, Fms. v. 228 (in a verse); ætt áttu, er ek sjámk, that I fear, Hkv. 2. 16; þó sjámk frænda reiði, 14; nú sjámk hitt, at …, Eb. (in a verse); meirr sjámk hitt, at …, Ísl. ii. 244 (in a verse); þó sjámk hitt, at …, yet I do fear, Sighvat; þó sjámk meirr um Munin, Gm.; sá sésk fylkir fæst at lífi, he fears not for his life, Hkv. Hjörv. 11; þeirrar sýnar (er) sámk ey, the sight which ever I fear, that never-to-be-forgotten sight, Gkv. 1. 26; sjámk vér hans of hugi, Hkm. 15 (Ed. sjá).

2. with prepp.; þeir þögðu yfir ok létu ekki á sjásk, they let nothing be seen, hide it, Hom. 115, Ísl. ii. 247:—sjásk fyrir, to look before one, to hesitate; sá er ekki sésk fyrir, who never blushes, Edda 16; er svá röskliga vann at ok sásk ekki fyrir, Nj. 270; er Agli of mjók ættgengt at sjásk lítt fyrir, Eg. 226:—sjásk um, to look about; sásk konungr um, Eg. 43; vera upp á gjár-bakkanum, ok sjásk þaðan um, Nj. 224; sésk um (imperat.) hvat aðrir góðir kaupmenn hafask at, Sks. 21 B; þá litu allir út nema konungr, hann stóð ok sásk eigi um, Ó. H. 119; hann var á bæn ok sásk ekki, Fms. iv. 276, l. c.: impers., at þeim hefði kynliga um sésk, that they had made a queer oversight in this, made a strange blunder, Lv. 23; hón var trúmaðr mikill, þótt henni sæisk lítt um þetta, she was a true believer, although she made an oversight, sinned in this respect, Bs. i. 451:—e-m sésk yfir, to overlook, by a slip or blunder; mun þeim þetta yfir sjásk, Nj. 231, 234, Grett. 126 A (yfir-sjón).

II. recipr. to see one another; vit munum aldri sjásk síðan, Nj. 202; hann kvað þau Kormak aldri sjásk skulu, Korm. 40; þeir sásk við Barðhólma, Fms. ix. 54: with prepp., ef þit sjáisk tveir á, if ye fight it out among yourselves, Eg. 715; skulu þér láta þá sjálfa á sjásk, Nj. 147:—sjásk til, to look to one another; sásk til síðan áðr í sundr hyrfi, Am. 34.

III. pass. to be seen; þeir sásk aldri síðan, were never seen since, Nj. 279; var hann horfinn ok sásk eigi síðan, Fas. i. 328.

IV. part. sjándi (mod. sjáandi); at öllum á-sjándi, in the sight of all, Fms. x. 329; sjánda guð, Hom. 49; Áskell skyldi vera þeim jafnan á-sjándi ( help them), Rd. 255; sjáendr eða segendr, Grág. ii. 88; hverir hlutir honum eru veitandi ok hverir viðr sjándi, which are to be granted, and which to be withheld, Sks. 440. sjánds-váttr, m. an eye-witness, N. G. L. i. 357.

* * *

(hef; hóf, hófum; hafiðr and hafinn), v.

1) to heave, raise, lift (hefja stein);

hann hóf upp augu sin, he lifted up his eyes;

hefja sik á lopt, to make a leap;

hefja handa, to lift the hands (for defense);

hefja höfuðs, to lift the head, be undaunted;

hefja graut, to lift the porridge, eat it with a spoon;

2) to exalt, raise in rank;

hefja e-n til ríkis, to raise one to the throne;

3) to begin;

hefja mál sitt, to begin one’s speech;

hefja ferð, to set out on a journey, to start;

hefja flokk, to raise a party;

hefja ákall, to raise a claim;

impers., hefr e-t = hefr upp e-t, it begins (hér hefr Kristnisögu);

refl., hefjast, to begin, originate (hvaðan af hefir hafizt skáldrskarpr?);

4) impers. to be carried, drifted (by storm or tide);

höf skipin öll saman (all the ships were drifted) inn at landinu;

þeir létu hefja skipin ofan forstreymis, they let the ships drift down the stream;

5) with preps.:

hefja e-t af e-u, to take it off;

impers., en er af henni hóf öngvit (acc.), when she recovered from her swoon;

þá hóf af mér vámur allar, all ailments left me;

refl., hefjast af höndum e-m, to leave one;

hefja á rás, to take to one’s feet (= hafa á rás);

refl., láta hefjast fyrir, to retreat, withdraw;

hefja munn sinn í sundr, to open one’s mouth;

impers., Birkibeina (acc.) hefr undan, the B. drew back;

hefja e-t upp, to lift up (hann hóf orminn upp á hendi sér);

impers., hóf honum upp brýn (acc.), his face brightened;

hefja e-t upp, to begin (= hefja 3);

Egill hóf upp kvæðit, E. began his poem;

impers., hér hefr upp Konunga-bók, here begins the K.;

refl., hefjast upp, to begin (hér hefjast upp landnám);

hefjast upp til ófriðar (með ófriði), to begin warfare;

láta hefjast við, to lay to (naut.).

* * *

pret. hóf, pl. hófu; part. hafinn, but also hafiðr (weak); pres. indic. hef; pret. subj. hæfi, with neg. suff. hóf-at, Korm.; [Ulf. hafjan; A. S. hebban; Engl. heave, pret. hove; O. H. G. hafan; Germ. heben; Dan. hæve; Swed. häfva; cp. Lat. capere, in-cipere.]

A. To heave, lift, raise; hefja stein, to lift a stone, Eg. 142; ok munu nú ekki meira hefja fjórir menn, 140; (hón) hóf hann at lopti, hove him aloft, Ýt. 9; hefja e-n til himins, Edda 61 (in a verse); hóf hann sér af herðum hver, Hym. 36; þá er hefja af hvera (mod. taka ofan pott, to take the pot off), Gm. 42; hóf sér á höfuð upp hver Sifjar verr, Hým. 34; hón hófat augu af mér, she took not her eyes off me, Korm. 16; hann hóf upp augu sín, he lifted up his eyes, 623. 20; hefja sik á lopt, to make a leap, Nj. 144.

2. phrases, hefja handa, to lift the hands (for defence), Nj. 65, Ld. 262; h. höfuðs, to lift the head, stand upright, be undaunted; sá er nú hefir eigi höfuðs, Nj. 213: h. sinn munn í sundr, to open one’s mouth, Sturl. iii. 189: hefja graut, skyr, etc., to lift the porridge, curds, etc., eat food with a spoon, Fms. vi. 364; Rindill hóf (Ed. hafði wrongly) skyr ok mataðisk skjótt, Lv. 63.

3. hefja út, to lift out a body, carry it from the house (út-hafning), Eg. 24; er mik út hefja, Am. 100; var konungr hafiðr dauðr ór hvílunni, Hkr. iii. 146. The ceremony of carrying the corpse out of the house is in Icel. still performed with solemnity, and followed by hymns, usually verses 9 sqq. of the 25th hymn of the Passíu-Sálmar; it is regarded as a farewell to the home in which a person has lived and worked; and is a custom lost in the remotest heathen age; cp. the Scot. to lift.

β. hefja (barn) ór heiðnum dómi, to lift ( a bairn) out of heathendom, is an old eccl. term for to be sponsor (mod. halda undir skírn), Sighvat (in a verse); N. G. L. i. 350 records three kinds of sponsorship—halda barni undir primsignan, önnur at hefja barn ór heiðnum dómi, þriðja at halda á barni er biskup fermir: to baptize, skal þat barn til kirkju færa ok hefja ór heiðnum dómi, 12; barn hvert er borit verðr eptir nótt ina helgu, þá skal haft vera ( baptized) at Páskum, id.

4. to exalt, Ad. 20, cp. with Yngl. S. ch. 10; hóf hann Jóseph til sæmðar, Sks. 454; hafðr til ríkis, 458; upp hafðr, 451; önd hennar var upp höfð yfir öll engla fylki, Hom. 129; hann mektaðisk mjök ok hóf sik of hátt af þeim auðæfum, Stj. 154; at hann hæfi upp ( exaltaret) Guðs orð með tungunni, Skálda 208; konungr hóf hann til mestu metorða, 625. 31: er hans ríki hóf, 28.

II. impers.,

1. to be heaved, hurled, drifted, by storm, tide, or the like; þá hóf upp knörr (acc.) undir Eyjafjöllum, a ship was upheaved by the gale, Bs. i. 30; hóf öll skipin (acc. the ship drifted) saman inn at landinu, Hkr. i. 206; þetta hóf ( drifted) fyrir straumi, iii. 94; þeir létu hefja ofan skipin forstreymis, let the ship drift before the stream, Fms. vii. 253; Birkibeina hefr undan, the B. went back, ix. 528.

2. medic., en er af henni hóf öngvit (acc. when she awoke, of one in a swoon), Bjarn. 68; þá hóf af mér vámur allar (acc. all ailments left me), svá at ek kenni mér nú hvergi íllt, Sturl. ii. 54; ek sé at þú ert fölr mjök, ok má vera, at af þér hafi, I see thou art very pale, but may be it will pass off, Finnb. 236; hóf honum heldr upp brún (acc. his face brightened), Eg. 55.

III. reflex. to raise oneself, to rise; hefjask til ófriðar, to raise war, rebel, Eg. 264.

β. to be raised; hefjask til ríkis, to be raised to the throne, Fms. i. 99; hefjask hátt, to be exalted, Fs. 13; hann hafði hafisk af sjálfum sér, he had risen by himself, Eg. 23; féll Hákon en hófsk upp Magnúss konungr, Sturl. i. 114; Þórðr hófsk ( rose) af þessu, Landn. 305, Hom. 152.

2. phrases, hefjask við, to lay to, a naut. term; lét þá jarl hefjask við ok beið svá sinna manna, Fms. viii. 82; hefjask undan, to retire, draw back, Sd. 144: in the phrase, hefjask af höndum e-m, to leave one; hefsk nú aldregi af höndum þeim, give them no rest, Fms. xi. 59.

3. part., réttnefjaðr ok hafit upp í framanvert, Nj. 29.

B. Metaph. to raise, begin, Lat. incipere:

1. to raise; hefja flokk, to raise a party, a rebellion, Fms. viii. 273; h. rannsókn, to raise an enquiry, Grág. ii. 193; h. ákall, to raise a claim, Eg. 39; h. brigð, to make a reclamation, Gþl. 295.

2. to begin; hefja teiti, Fms. vii. 119; h. gildi, Sturl. i. 20; h. Jóla-hald, to begin ( keep) Yule, Fms. i. 31; h. boðskap, ii. 44: of a book, þar hefjum vér sögu af hinum helga Jóni biskupi, Bs. i. 151; h. mál, to begin one’s speech, Ld. 2; h. ferð, to start, Fb. ii. 38; h. orrustu.

β. with prep. upp, (hence upp-haf, beginning); hóf Helgi upp mál sitt, Boll. 350; Egill hóf upp kvæðit, E. began his poem, 427; hann heyrði messu upp hafna, Fms. v. 225; hefja upp sálm, to begin a hymn, 623. 35; Flosi hóf upp suðrgöngu sína, F. started on his pilgrimage, Nj. 281; h. upp göngu sína, to start, Rb. 116.

γ. hefja á rás, to take to one’s feet; síðan hefr hann á rás ok rann til bæjarins, Eg. 237; hinir Gautsku höfðu (thus weak vide hafa C. 2) á rás undan, Fms. iv. 120.

δ. absol., hann hóf svá, he began thus, Fms. i. 33; þar hef ek upp, vii. 146; þar skal hefja upp við arftöku-mann, start from the a., Grág. i. 62.

II. impers. to begin; hér hefr Þingfara-bólk (acc.), Gþl. 5; hér hefr upp Kristindóms-bólk, 39, 75, 378; hér hefr Landnáma-bók, Landn. 24; hér hefr upp landnám í Vestfirðinga fjórðungi, 64, 168 (v. l.), 237 (v. l.); hér hefr Kristni-Sögu, Bs. i. 3; nú hefr þat hversu Kristni kom á Ísland, id.; hér hefr sögu af Hrafni á Hrafnsevri, 639; hér hefr upp ok segir frá þeim tíðindum, er …, Fms. viii. 5; áðr en hefi sjálfa bókina, Gþl.; hér hefr sögu Gísla Súrs-sonar, Gísl. (begin.), v. l.: with upp, ok upp hefr Skáldskapar-mál ok Kenningar, Edda (Arna-Magn.) ii. 427; hér hefr upp Konunga-bók og hefr fyrst um þriðjunga-skipti heimsins, Hkr. Cod. Fris. 3; hann kom til Túnsbergs er upp hóf Adventus Domini, Fms. ix. 338.

III. reflex. to begin; þar hefsk saga Harðar, Landn. 62; hvaðan hefir hafizk sú íþrótt, whence originates that art? Edda 47; hér hefjask upp landnám, Landn. 275; hófsk ríki Haralds konungs, king H.’s reign began, Ld. 2; áðr Rómverja-ríki hófsk, Rb. 402; hófusk (höfðusk, Ed. wrongly) þá enn orrostur af nýju, Fms. xi. 184; hvernig hafizk hefir þessi úhæfa, Al. 125; nú hefsk önnur tungl-öldin, Rb. 34; þá hefsk vetr, 70–78, 436.

* * *

(-ða, -t), v.

1) to accompany, help, with dat.; f. e-m at, f. e-s málum, to side with one, take one’s part;

2) to lead, guide one (yðr var fylgt í kornhlöðu eina);

3) to pursue (f. fast flóttamönnum);

4) to follow, be about one (konungr lét sveininn f. móður sinni);

5) to follow, observe (f. e-s ráðom, f. hirðsiðum);

6) to belong, or pertain to (segl ok reiði er fylgðu skipinu);

7) láta f., to add; þat lét hann f., at, he added that;

8) refl., fylgjast, to follow one another; fig. to hold together (hann bað sína menn f. vel, hold well together).

1) guidance (beiða e-n fylgju);

2) female guardian spirit; attendant spirit in animal form (þú munt vera feigr maðr ok muntu hafa sét fylgju þína).

* * *

n, f. = fylgð, Grág. i. 343; bjóða e-m fylgju sína, ii. 56, v. l., Ísl. ii. 340; í förum ok fylgju með e-m, Stj. 135, 222; koma í fylgju með e-m, Rb. 356.

II. metaph. a fetch, a female guardian spirit of the heathen age, whose appearance foreboded one’s death, cp. Hkv. Hjörv. (the prose); þú munt vera feigr maðr ok muntú séð hafa fylgju þína, Nj. 62, Hallfr. S. ch. 11: also whole families had a fylgja (kyn-f., ættar-f.), get ek at þetta hafi engar konur verit aðrar en fylgjur yðrar frænda, Fms. ii. 195; eigi fara litlar fylgjur fyrir þér, x. 262, Vd. ch. 36; nú sækja at fylgjur Úsvífs, Nj. 20; manna-fylgjur, Bjarn. 48, Lv. 69; fuglar þeir munu vera manna-fylgjur, Ísl. ii. 196; marr ( a horse) er manns fylgja, Fs. 68; liggja fylgjur þínar til Íslands, thy guardian angels, good angels, point to Iceland, i. e. thou wilt go thither, Orkn. 14; þínar fylgjur mega eigi standask hans fylgjur, Gullþ. 11, Lv. 104; hafa þeir bræðr rammar fylgjur, Fs. 50:—in mod. lore (as also sometimes in the Sagas, e. g. Nj. l. c.) fylgja means a ‘fetch,’ an appearance in the shape of an animal, a crescent, or the like going before a person, only a ‘fey’ man’s fylgja follows after him.

2. = Lat. secundinae, a baby’s caul, cp. Germ. glückshaube; barns-f., Bs. ii. 168, freq. in mod. usage, cp. Ísl. Þjóðs. i. 354.

III. in pl. a law phrase, kvenna-fylgjur, abduction or elopement, Grág. i. 342 (cp. fylgja l. 4. below).

COMPDS: fylgjuengill, fylgjukona.

* * *

(hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.

1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);

hafa elda, to keep up a five;

2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);

3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);

4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);

orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;

hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;

hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;

hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;

hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;

hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;

5) to have, hold, maintain;

hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;

hafa hættumikit, to run a great risk;

hafa heilindi, to have good health;

6) to bring, carry;

hafa e-n heim með sér, to bring one home;

hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;

hafa sik (to betake oneself) til annara landa;

7) to take, carry off;

troll hafi þik, the trolls take thee;

8) to get, gain, win;

hann hafði eigi svefn, he got no sleep;

hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;

hafa gagn, sigr, to gain victor;

hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;

hafa betr (verr), to get the better (worse) of it;

hafa sitt mál, to win one’s suit;

hafa tafl, to win the game;

hafa erendi, to do one’s errand, succeed;

hafa bana, to suffer death, to die;

hafa sigr, to be worsted;

hafa góðar viðtökur, to be well received;

hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;

hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;

with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);

ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;

9) to wear carry (clothes, weapons);

hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;

hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;

10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;

hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;

hafa sik vel, to behave;

hafa vel, to be well off or happy;

hafa hart, to be in a wretched plight;

11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;

lög hafið þér at mæla, you are right;

12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);

hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;

nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;

svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;

ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;

13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;

hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;

ek hefi sendan mann, I have sent a man;

later with indecl. neut. pp.;

hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;

14) with preps.:

hafa e-t at, to do, act;

hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;

absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;

hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);

hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;

hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;

hafa sakir á e-n have charges against one;

hafa á rás, to take to one’s heels, run off;

hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one;

hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;

hafa mál fram, to proceed with a suit;

var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;

hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);

ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;

hafa e-t fyrir satt, to hold for true;

eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;

hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;

hafa í hótum við e-n, to threaten one;

hafa e-t með höndum, to have in hand;

höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;

hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);

hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;

vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;

hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;

hafa e-t til, to have at hand, possess;

orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;

keisari hafði fátt um, did not say much;

hafa e-n undir, to get one under, subdue one;

hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);

Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;

hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;

hafa uppi tafl, to play at a game;

hafa e-n uppi, to bring one to light;

hafa uppi rœður, to begin a discussion;

hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);

hafa við e-m, to be a match for one;

hafa sik við, to exert oneself;

hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;

hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;

hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;

haf ekki slíkt við, do not say so;

haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;

15) refl., hafast.

* * *

pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.

A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.

II. to hold:

1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.

2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.

3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.

4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.

5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.

6. with prepp. or infin.,

α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.

β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.

III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.

2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.

IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.

2. with prepp.:

α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.

β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)

γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.

B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:

I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.

II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.

III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.

2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.

3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.

4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.

IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:

1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.

2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.

V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.

C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.

2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.

D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:

I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,

α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.

β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.

γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.

II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.

III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.

E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:

I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).

2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.

II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.

2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.

β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.

F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.

β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.

2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.

3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.

4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.

II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)

G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:

I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:

1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).

2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).

β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?

II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:

1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.

2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.

3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.

4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.

☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that

α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.

β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.

γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

* * *

(er; var, várum or vórum; verit), v.

1) to be, exist; þeir menn vóru, er, there were men who;

2) to be, happen; þat var, at hón fór brott, so it was that she went away; en er váraði, var þar búskortr, there was scarcity in the household; hvat er henni, what is the matter with her! þat var einn dag, at, it happened one day that; kann (má) v., at, it is possible, it may be that;

3) to last; meðan þingit væri, while the Thing lasted;

4) láta e-n v., to leave one alone (lát mik v. ok ger mér ekki illt); bað hann láta v., begged him to leave it undone, not to do it;

5) to dwell, stay; hann bað hana vera í búð sinni, he asked her to stay in his booth; hann var á Höskuldsstöðum um nótt, he passed a night at H.;

6) with infin., hlymr var at heyra, a clattering was to be heard; þar var at sjá, there was to be seen; v. at gera e-t, to be doing a thing; kvað hann v. at telja silfr, said he was counting the money; denoting necessity, a thing about to happen, or to be done; nú er þeim út at ganga öllum, er leyft er, now all those must go out to whom leave is given; er nú eigi Kára at varast, now there is no need to beware of K.; nú er þar til máls at taka, at, now it is to be told that; nú er at segja frá Skamkatli, now we must tell of S.;

7) with a predicate (noun, a., or adv.); v. konungr, Jarl, biskup, to be king, earl, bishop; v. glaðr, sæll, hryggr, ungr, gamall, to be glad, happy, sad, young, old; v. vel, illa til e-s, to be well, ill-disposed towards one; þat er illa, it is sad; vera spakliga í heraði, to behave gently; orð kvað þá Vingi þats án veri, words which he had better not have said;

8) impers., e-m er varmt, heitt, kalt, one is warm, cold;

9) with past participles in passive sense; v. kallaðr, sagðr, tekinn, to be called, said, taken;

10) with preps., v. af e-u, to be off, out of (v. af klæðum); v. at e-u, to be busy at; verkmenn váru at arningu, they were ploughing; to be present (þar varstu at); ek var at ok vafk, I was about weaving; þeir höfðu verit at þrjú sumur, they had been busy at it for three summers; v. eptir, to be left, remain (A. kvazt vilja v. eptir ok hvílast); v. fyrir, to lead ( see fyrir); v. til, to exist; v. um, undir, see um, undir.

1) stay, sojourn; ef hann á sér í vá veru, if he has a corner to stay in;

2) comfort (slíkt er válaðs v.).

* * *

older form vesa, the verb substantive; pres. em, ert, er, pl. erum, eruð, eru: pret. var, vart (mod. varst), var, pl. váru or vóru; a obsolete óru occurs, Sæm. (once), Orkn. 426. l. 11, Nj. 81, Thom. 28, 90, 102, 116, 150, 196, Ísl. ii. 482: pres. subj. sé, sér (Vþm. 4, 7), sé; the older form is sjá, en ek sjá, Clem. 138. l. 14; at ek sjá, … ok sé mér eigi reiðr, 145, Fms. viii. 299, x. 384, xi. 124, Eg. 127; for the forms sják, sjákk, see below: the mod. forms are sé, sért, sér (eg sé, þú sért; s ert and ert make a rhyme in Pass. 34. 5): imperat. ver, vertú; see Gramm. p. xxiii: there also occurs a subj. pres. verir, veri, Sdm. 22, Ls. 54; þatz án veri, Am. 36; skósmiðr þú verir, Hm. 126, but rarely.

A. CHANGES AND FORMS.—Vera is an anomalous verb, which has undergone several changes:

I. by changing s to r; of the older form there occur, the infin. vesa, pres. es, pret. vas, vast (vastu), vas; pres. subj. vesi; imperat. ves, MS. 623. 25. l. 14, 645. 6l. l. 33, 677. 40. l. 38; vestu, 623. 25, Post. (Unger) 129. l. 27, 229. l. 12; vesum, Hom. (Arna-Magn. 237) p. 214. l. 8; pres. indic. 2nd pers. est, Glúm. 372; 3rd pers. es: but no traces remain of the older form in pret. plur. indic. and subj. (váru væri, never vásu væsi). Rhymes in poets and the spelling of the oldest extant poems shew that the s form alone existed in Icel. down to about the end of the 12th century, the time of Snorri Sturluson, when the modern forms crept in probably from Norway, for there the change seems to have taken place a century or so earlier; the old Norse vellums (written in Norway or by Norsemen) are distinguished from the Icel. by their constant use of the r: the phrase ‘at upp vesandi sólu’, in N. G. L. i. 4, being the only instance of the s form in all the Norse vellums. The earliest instances extant of a rhyme to the r form are, the Ht. of Rögnvald, earl of the Orkneys; he was a native of Norway, born about A. D. 1100, and the poem was composed about A. D. 1145; another instance is ‘vara, fara’ in Fms. vii. 185, in a poem about A. D. 1140, written by an Icelander who had lived in Norway the greater part of his life, the rhyme is therefore a Norwegianism. The first instance in an Icel. poem is in the Ht. of Snorri, A. D. 1222. Instances from poets, Hallfred, Sighvat, Arnórr, and coeval poets; vesa, vísi; sás með Sygna ræsi; þági vas sem þessum; vask til Róms í háska; vastu, kosta; vas fyrir Mikkjals- messu; nú es um verk þau er vísi; bráskat þat dægr háski: from A. D. 1100–1150, Geisli, Pd., etc., svás, ræsir; esat, risnu; vasa, tysvar; vestu. freistni; vestu, traustla: on the other hand, in the poem of earl Rögvald, vera, skera; gera, vera; var, skar (twice): from later Icel. poems it is sufficient to note, erðu, fyrðum; ertú, h jarta; verðú, f orðast, Leiðarv. etc. This may sometimes serve as a test, e. g. var ek nær viðr-eign þ eirra, Grett., and skap-kers saman vera, Gísl., are impossible in the mouth of poets of the early Saga time; the verses of both these Sagas are a later composition.

2. as to the spelling of the MSS.,—the oldest (the Arna-Magn. 677, the Eluc. 674, the Íb. etc.) use the s throughout: vellums of the next period, about A. D. 1200 (e. g. Arna-Magn. 623 and 645), use the later form sparingly, even the second hand in the Reykholts máldagi gives ‘es,’ not ‘er.’ Again, in the vellums of the middle of the 13th century, such as the Cod. Reg. of the Sæm., the Grág., and the Mork., the mod. spelling has entirely got the better of the old, and an ‘es’ only creeps in, as if unawares, from an older copy. Of the poetical literature, the Pd. alone has been preserved in a copy old enough to retain the s; all the rest have the modernised spelling, even in the rhymed syllables quoted above; such too is the case with the Cod. Reg. of the Sæm. Edda; but had that vellum been but fifty or sixty years older, the forms vesa, es, vas, etc. would now be the established spelling in Editions of these poems.

3. on Danish and Swedish Runic stones, the 3rd pers. pret. sing. is a word of frequent occurrence; the best Danish monuments have vas, e. g. ias vas farinn vestr, Thorsen 93 and 101 (on a stone of the reign of Sweyn, died A. D. 1014). In Sweden the great majority present the later form: the so-called Ingvar stones are chronologically certain, being of the middle of the 11th century (Ingvar died A. D. 1039); there we read, ‘vas’ (twice), ‘varinn’ (once), ‘var’ (thrice, being twice spelt with ᛦ, once with ᚱ): this shews that about this time in Sweden the later or more modern form had begun to be used, but that the old was still remembered.

II. suffixed personal pronoun or suffixed negation; em’k (tautologically ek em’k = I-am-I), emk, Ad. 1, Vþm. 8, Fms. xi. 91; ek emk, Mork. 89. l. 13, 104. l. 23, Clem. 136. l. 20, 138. l. 13; vask, I was, 133. l. 25, Mork. 89. l. 16; vark, Post. 225, v. l. 15; ek vark, Ls. 35; vestu, be thou, Clem. 129. l. 27; es þú, art thou, l. 30, 130. l. 11; sjá’k ( may I be), ek sják, Mork. 134; at sják, 189. l. 29; ek sják, Hbl. 9, Hkv. 1. 20; at ek gjarn sják, Stor.; with double kk, þó at ek sjákk, Mork. 89.

2. a medial form, erumk, erumz, or apocopated erum, Stor. 1, Ad. 16, Hkv. 1. 25, Korm. ch. 5. 2, Ls. 35, Bragi (see senna); leið erum-k fjöll, Edda (in a verse); várumk, were to me, Am. 78.

3. suff. neg. eru-mk-a, it is not to me, Stor. 17, Eg. (in a verse); emkat-ek, am I not I, i. e. I am not, Hbl. 34, Skm. 18, Ó. H. 192 (in a verse): er-at, es-at, or er-a, es-a, is not, passim; eru-ð, are not, Skv. 1. 42; ert-attu, thou art not, Vtkv.; vart-attu, thou wast not, Gs., Eg. (in a verse); veri-a, be not, Mork. 37. l. 8.

4. sá’s = sá es, that is, Hallfred (Fs. 95); svá’s = svá es, so is, Fms. vii. (in a verse).

III. the plur. eru when suffixed to words ending in r drops the initial e, and is suffixed; this spelling, which agrees with mod. Icel. pronunciation, was afterwards disused; þeir-ro, they are, Gm. 34; margir-ro, many are, Hkv. 2. 11; Æsir-ro, the Ases are, Vsp. 49; skildir-ro, shields are, 44; torogætir-ro, rare are, Korm. (in a verse); hverjar-ro, which are, Vþm. 48; langir-ro, long are, Gg.; tveir-ro, þrír-ro, fjórir-ro, two, three, four are, Edda 108; báðir-ro, both are, Mork. 169; hér-ro, here are, 234; þér-ro, ye are, MS. 686 B. 1; hryggvir-ro, id.; hver-ro, who are, Mork. 96; úvar-ro, wroth are, Gm. 53; værrom, vérrom, we are, Edda i. 526, Fms. x. 421; hverrtu [cp. North. E. wh’art’ou, lad] (hverrtú karl, who art thou, carle?), Frissb. 256. l. 8; ir-rot, ye are, Ó. H. 151.

IV. the pres. 1st pers. em [Engl. am] has changed into er (eg er, þú ert, hann er), making the 1st and 3rd pers. uniform; this new form appears in vellums about the end of the 13th century, but the word being usually abbreviated (ē = em, eͬ = er), it is often hard to distinguish. In the Icel. N. T. and in hymns the old ‘em’ still remains in solemn language, em eg, Matth. xxvii. 24; eigi em eg, John xviii. 17; eg em hann, 5, 8, xi. 25, xv. 1, 5, Matth. xiv. 27; em eg eigi postuli, em eg eigi frjáls, 1 Cor. ix. 1; em eg orðinn, 20, 22, and passim.

B. USAGE.—To be:

I. to be, exist; þær sakir skal fyrst dæma, ef þær eru, if such there are, Grág. (Kb.) i. 73; eigi vóru hans jafningjar, Eg. 1; Rachel grét sonu sína, … þvi at þeir eru eigi, Hom. 49; þeir menn vóru, er þess gátu, there were men who, Nj. 90.

2. to be, happen; þat var, at hón for brott, Nj. 51; él eitt mun vera, 198; þess sem vera vill, that which is to be, 186; ok er (is) Vagn þá fimtán vetra gamall, er þetta er, when this came to pass, Fms. xi. 97; at þessi orrosta hafi verit á öðrum degi viku, iii. 11; í þann tið var úfriðr Kristnum mönnum, Ver. 43; hvat er henni, what is the matter with her? Fms. ii. 290; hvat er þér, Atli? er þér hryggt í hug, Gkv. 3.

3. to last; meðan þingit væri, Nj. 12; hirðit eigi at óttask píslir þeirra—þvíat stund eina eru, 623. 32; meðan líf hans var, Bret. 100; þykkir eigi vera mega svá búit, Fms. xi. 62: to remain, leave alone, láttu það vera, let that be, Flóv.

4. to be, dwell, stay, sojourn; vask til Róms, I was at Rome, Sighvat; hann bað hana vera í búð sinni, Nj. 12; Gunnarr var á Höskuld-stöðum um nótt, passed a night there, 34, N. G. L. i. 347: so the phrase, biðja að lofa sér að vera, to ask for night-quarters, of a stranger or traveller; lofa honum að vera, to take a stranger in; honum var boðit at vera, Vápn. 23; hefi ek hér verit síðan, Nj. 45; Hallkell var þar með Otkatli, 73; þeir vildu eigi vesa hér við heiðna menn, Íb. 4; vera samvistum við e-n, Grág. ii. 80; vera við e-t, to be present at, Hom. 129: vera at, to be present; vark at þar, Glúm.: vera brottu, to be away, absent, Nj. 113; meðan ek em í brautu, 52: sagðisk eigi vita hvar þau væri, were to be found, Dipl. ii. 20; hvar ertu? slá ein var um þvert skipit, Nj. 44; hygg ek at þar hafi verit Bolli, Ld. 274; er þér hér nú minja-griprinn, Nj. 203: as with the notion of ‘towards’ a place, an irregular construction, vartú á land upp, Fas. ii. 174; meðan þeir vóru til Danmerkr, Fms. x. 104; Ribbungar höfðu ekki verit út í landit, ix. 359; verit eigi til orrostu, vii. 263, v. l.; vera á fund hans, Eg. 26.

5. with prepp.; vera at, to be busy at (see ‘at’ A. II, p. 26, col. 2): vera fyrir, to lead (see fyrir): vera til, to exist (see til IV); eiga fjölskyldi, vandræði, um at vera, to be in straits (see um C. VII); e-m er mikit, lítið, ekki um e-t (see um C. I. 3); vera við (see við B. VIII).

II. with a predicate:

1. with a noun, to be so and so; vera bróðir, systir, faðir, sonr, dóttir … e-s, vera konungr, jarl, biskup …, passim; hvers son ertú?—Ek emk Kattarson, Mork. 104; ek skal þer Mörðr vera, Nj. 15: followed by a gen. ellípt., er þat ekki karla, that is not men’s (affair), 75; er þat ekki margra, ‘that is not for many,’ few are equal to that (cp. Lat. ‘non cuivis homini,’ etc.), 48.

2. with adjectives, to be so and so, of a state or condition; vera kunnigr, Fms. x. 370; vera glaðr, sæll, hryggr, dauðr, lifandi, … ungr, gamall, to be glad …, young, old, passim; þó at ek sjákk ótignari, Mork. 89; nema ek dauðr sják, Hbl. 9; þótt ek sják einn, Mork. 134; vera kominn, to be come: so too with adverbs, vera vel, ílla … til e-s, er við e-n, to be, behave well, ill … to one, passim; or also, þat er ílla, it is sad, Nj. 70, 71; ílla er þá, fyrr væri ílla, 75, 260; drengr góðr, þar sem vel skyldi vera, when it was to be, i. e. when she wished, 147; vera spakliga í heraði, to behave gently, Sturl. iii. 143; at þú frændr þína vammalaust verir, to behave blamelessly, Sdm. 22; orð kvað hann þats án veri, words which he had better not have said, Am. 36.

3. impers., e-t er skylt, it is incumbent, Grág.; e-m er varmt, heitt, kalt, one is warm, cold, Nj. 95; er auðit, q. v.

4. with participles, in a passive sense; vera kallaðr, vera sagðr, tekinn, elskaðr, etc., to be called, said, taken, loved.

5. with infin.; hlymr var at heyra, was to hear, i. e. to be heard, Am.; þar var at sjá, there was to be seen, passim.

6. ellipt., dropping a noun or the like, denoting futurity, necessity, a thing at hand, about to happen, or to be done; ok er hér at þiggja, Hrafn, þann greiða sem þú vill, and it is now for thee, Rafn, to partake of what food thou wilt, Ísl. ii. 262; nú er þeim út at ganga öllum, er leyft er, now it is for them to go out, Nj. 200; nú er at verja sik, 83; er nú eigi Kára at varask, now there is no need to beware of K., 259; nú er at segja frá, now is to be told, 75, 259; er nú ekki fyrr frá at segja en þeir koma …, 21; er ekki um hans ferðir at tala fyrr en …, 215.

III. irregular usages:

1. ellipse of the infin. vera; ek skal þér Hrútr, I will [be] Hrútr to thee, Nj. 15; Gunnarr segir sér þat alvöru, G. says it [ is to be] his earnestness, 49; vil ek þá lauss máls þessa, 76; bað hann alla metta at miðri nótt, he begged all eating [ to be over] at midnight, Fms. ix. 353; þá þótti hverjum gott þar sem sat, Nj. 50; at skamt skyli okkar í meðal, 114; mun þín skömm lengi uppi, mun hans vörn uppi meðan landit er bygt, 116, 117: or also ‘var,’ ‘er’ may be understood, hann hafði hjálm á höfði, og gyrðr sverði, 70; sá ek glöggt hvat títt var,—barn at aldri, en vegit slíka hetju, a bairn in age, and to have slain such a champion! Glúm. 382: the dropping of the infin. vera is esp. freq. after the reflex. forms kveðsk, segjask, látask, þykkjask, virðask, sýnask when followed by a part. pret. or by an adjective, as also after the verbs munu, skulu,—thus, hann sagðisk kominn, he said he was come; hann lezt búinn, he made as if he was ready; hann þóttisk staddr, he thought that he was …; skal þat á þínu umdæmi, Fms. xi. 89; þess eins er mér þykkir betr, … til hvers þykkjast þessir menn færir, Hrafn. 17; mun þat harðla lítið, 21; at fátt muni manna á fótum, 20; þú virðisk okkr vaskr maðr, 23; þessi hestr sýnisk mér eigi betri en aðrir, id.

2. an irregularity, occurring now and then, is the use of the sing. ‘er’ for plur. eru; mannföll þessi er sögð, Gullþ. 71; nú er fram komin sóknar-gögn, Nj. 242.

IV. recipr., erusk, vórusk; viðr-gefendr ok endr-gefendr erosk lengst vinir, Hm. 40; þeir er í nánd erusk, those who are neighbours, 655 xxi. 3; þótt þau sésk eigi hjóna, though they be not man and wife, K. Þ. K. 158; ok városk góðir vinir, were good friends, Fms. xi. 39, 89; ok várusk þeir fóstbræðr, 55.

V. as to the poët. medial form, erumk, várumk (see ek C), the following instances are from the poems of Egil: grimmt várumk hlið, the breach was cruel to me, Stor.; erumk-a leitt, it is not to me, Eg. (in a verse); erumka þokkt þjóða sinni, see sinni II; mærðar-efni erumk auð-skæf, Ad.; mjök erum(k) tregt tungu at hræra, it is hard for me to move the tongue, Stor. 1; (hence one might correct the end verse of that poem into nú ‘erumk’ torvelt, for the modernised nú ‘er mér’ torvelt); blautr erumk bergi-fótar borr, Eg. (at the end); to which add, þat erumk sennt, it is told us, Bragi; lyst várumk þess, I had a longing to, Am. 74; ván erumk, ‘a hope is to me,’ I hope, Fagrsk. 122; the phrase, títt erumk, ‘tis ready to me, Eb. (in a verse).

VI. part., allir menn verandi ok eptir komandi, Dipl. i. 3; æ-verandi, everlasting, Hom. 107; hjá-verandi, being present, Vm. 47; nær-verandis, present; engi nær-verandis maðr, öllum lýð nær-verandis, Th. 77; klerkar ok nær-verandi leikmenn, Mar.; at upp-vesandi sólu, at sunrise, N. G. L. i. 4; verandi eigi úminnigr, being not unmindful, Fms. v. 230.

(þin, þitt), poss. pron. thy, thine; þinn heljar-karl, thou hell-carle!; hundrinn þinn, thou dog!.

* * *

þín, þitt, possess. pron.; older and better þínn, þín, þítt, see minn: [Goth. þeins; Engl. thine; Germ. dein; Dan. din]:—thine, thy; þínum drengskap, Nj. 16; dóttur þinnar, 23; þinnar íllsku, 82; föður þíns, 108; fá mér leppa tvá ór hári þínu, 116, and passim.

B. There was also a different use of ‘þinn’ in the vocat., viz. in addressing a person generally in connexion with some word of abuse; þinn heljar-karl, thou hell-carle! Fb. i. 212; þitt íllmenni! Fs. 36; þinn skelmir! 166; also placed after the noun, even with the suffixed article, hefir þú svikit mik, hundrinn þinn! Ísl. ii. 176; mun fóli þinn nokkurum manni grið gefa? Ld. 220; dyðrillinn þinn, Fms. ii. 279; klifar þú nökkvat jafnan mannfýla þin! Nj. 85; hirð eigi þú þat, milki þinn, thou milksop! 182; alldjarfr er þjófrinn þinn, Fms. vii. 127; hvat vill skelmir þinn? Fs. 52; hvat mun þjófr þinn vita til þess? Eb. 106; lydda þin, Krók. 7: also freq. in mod. Dan., Norse, and Swed., e. g. Dan. din hund! din skjelm! dit afskum! ☞ In Norway, even in a sense of compassion, nú frys du í hel, ditt vesle ting! gakk heim-atter, din krok = thou, poor fellow! but more freq. as abuse, di sugga! ditt naut! ditt stygge fæ! or it is even there extended to the first person, eg, min arming, I, poor thing! me, vaarc stakarar = we, poor fellows! eg viste inkje bettra, min daare ! Ivar Aasen’s Norse Gramm. p. 332.

2. in cases other than the vocative, but much more rarely; viltú nú þiggja grið? þá svarar jarl, eigi af hundinum þínum, not from thee, thou dog! Fms. vi. 323; af fretkarli þínum, Fs. 160: acc., er ek sé þik, frænda skömm þína …, er ek ól þinn úvita, Krók. 7 new Ed.; skulu vér færa þinn úvin til heljar, Fms. vi. 212.

3. in old writers even in plur., but very rarely; hví róa. djöflar yðrir (ye devils!), fyrir oss í alla nótt, Fms. ix. 50.—We believe this ‘þinn,’ as a vocative, to be not the possess. pron. but a compounded form of the pers. pron. ‘þú’ and the article ‘inn,’ þinn being qs. þ’inn, literally thou the …! A strong, and almost conclusive, proof of this is that the uncontracted form actually occurs, and is used in exactly the same sense as the contracted ‘þinn;’ þú inn vándi slangi, thou the wicked scamp! Skíða R.; þú inn armi, thou the wretch! Ld. 326; þú inn mikli maðr, thou the great man! Eg. 488; vel, þú hinn góði þjón og trúlyndi, Matth. xxv. 21: the full phrase was accordingly altered in one of two ways; either the article was dropped, þú góði og t. þjón, 20, or pronoun and particle were both contracted into one word, as above. The phrase, we may presume, at first could only have been used in the vocative (þinn!); but the origin being soon lost sight of, it was gradually extended to other cases (hundinum þínum); and even, esp. in mod. usage, to the other possessive pronouns (djöflar yðrir). Bearing this in mind, it is easy to understand why this usage is peculiar to the Scandinavian tongue, for although the possessive pronoun ‘þinn,’ thine, etc., is common to all Teutonic languages, the article ‘inn’ is peculiar to the northern languages, and therefore a word compounded with it would be so also. Analogous are the phrases, sá inn, þat it, þau in, þann inn …, see p. 263, col. 1 (A. II). For another view, see Grimm, Kleine Schr. iii. 256, and 271 sqq.

(gen. þín, dat. þér, acc. þik; pl. þér or ér, gen. yðar, dat. and acc. yðr), thou.

* * *

gen. þín, dat. þér, acc. þik, a pers. pron.; also spelt ðú, see the introduction, p. 729; for þik, also freq. þek in Norse vellums, mod. þig, see Gramm. p. xxi: [Goth. þû, þeina, þus, þuk; A. S. þû; Engl. thou; Germ., Dan., and Swed. dû; Lat. tu; Gr. τύ.]

A. Thou, passim:

I. after verbs, either separated, as skalt þú, munt þú, or more usually suffixed and changing into -ðu, -du, -tu, or -u, e. g. mun-du, skal-du, vil-du, later skal-tu, mun-tu, vil-tu; ver-tu, ves-tu, Post. 229; drep-ðu, 228; eig-ðu, seg-ðu, lát-tu, lít-tu, eig-du, mæl-þú, lát-þú, Gkv. 2. 23; lít-tu, 8; át-tu, 10; skal-tu, 30; hirða-ðu, 28; er-þú, Fms. vi. 226; var-t-at-tu, wast-not-thou? mon-t-at-u; segja-t-tu, say-not-thou, and so passim [cp. Old Engl. wiltow etc. = wilt thou]: as to quantity, the u is at present sounded sometimes long, vil-tú, eig-ðú, lát-tú, or more usually short, låt-tu, eig-ðu, etc., and in common running speech dropped as in Engl., e.g, bidd-’ann-a-koma, beg him to come; kond-inn, come in.

II. suffixed to other words; heil-du, heal thou! Clem. 131; at-tú = at-þú, that thou, see ‘at;’ þót-tú = þó at-þú, though that thou, passim; þatz-tu = þat-es-þú.

B. Plur. þér, or older ér, yðar, yðr, qq. v., passim.

II. in addressing, you; ek vil beiðask, herra, at þér gefit mér orlof, Nj. 10; eru þér sjúkir Herra, Fms. vi. 226, Sturl. iii. 261, passim; or þú and þér are mixed in the same address, hvat ætli þér, herra, … þvíat þér sögðuð oss, … seg nú ef þat er …, ok hafir þú af þínu tilstilli …, at þú talir við hann …, Fms. vi. 71.

* * *

(tek; tók, tókum; tekinn), v.

1) to take, catch, seize (tóku þeir laxinn ok otrinn ok báru með sér);

G. tók inni vinstri hendi spjótit á lopti, G. caught the spear with his left hand;

man hón taka fé okkart allt með ráni, she will take all our goods by force;

taka e-n höndum, to seize one, take captive;

tökum vápn vár, let us take to our weapons;

2) fig., taka trú, to take the faith, become a Christian;

taka skírn, to be baptized;

taka hvíld, to take a rest;

taka flótta, to take to flight;

taka rœðu, umrœðu, to begin a parley;

taka ráð, to take a counsel (= taka til ráðs);

taka e-n orðum, to address one;

taka sættir or sættum, to accept terms;

taka þenna kost, to take this choice;

taka stefnu, to fix a meeting;

taka boði, to accept an offer;

taka sótt, to be taken ill;

taka úgleði, to get out of spirits;

taka andviðri, to meet with contrary winds;

taka konung, to take, elect a king;

taka konu, to take a wife;

taka úkunna stigu, to take to unknown ways;

taka e-n or e-m vel, to receive one well;

taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly;

taka upp höndum, to raise the hands;

3) to reach, stretch forth, touch;

fremri hyrnan tók viðbeinit, the upper horn caught the collar bone;

því at ek tek eigi heim í kveld, for I shall not reach home to-night;

hárit tók ofan á belti, the hair came down to her waist;

4) to reach and take harbour (þeir tóku land á Melrakka-sléttu);

5) to take, hold, of a vessel (ketill, er tók tvær tunnur);

6) to be equivalent to, be worth (hringrinn tók tólf hundruð mórend);

7) with infin., to begin (hann tók at yrkja, þegar er hann var ungr);

nú taka öll húsin at lóga, now the whole house began to blaze;

impers., þá tók at lægja veðrit, then the wind began to fall;

8) to touch, regard, concern (þat allt, sem leikmenn tekr);

9) to catch (up), come up with (hann var allra manna fóthvatastr, svá at engi hestr tók hann á rás);

10) to start, rush (Eirikr tók út or stofunni, en konungr bað menn hlaupa eptir honum);

taka á rás, taka frá, to take to running, run away (svá illt sem nú er frá at taka, þá mun þó síðarr verra);

11) impers. it is taken;

þá tók af veðrit (acc.) then the storm abated;

kom á fótinn, svá at af tók, the stroke came on his leg, so that it was cut off;

sýnina tekr frá e-m, one becomes blind;

tók út skip Þangbrands, Th.’s ship drifted out;

um várit er sumarhita tók, when the summer heat set in;

12) with preps, and advs., taka e-n af lífi, lífdögum, taka e-n af, to take one’s life, put to death;

taka e-n af nafni ok veldi, to deprive one of his title and power;

taka af hesti, to take (the saddle) off a horse;

taka e-t af e-m, to take a thing from one, deprive one of (er vér tókum seglit af honum, þá grét hann);

taka af sér ópit, to cease weeping;

taka e-t af e-m, to get frotn one (tekr hann af öllu fólki mikil lof);

taka mikinn (mikil), lítinn (lítil) af e-u, to make (say) much, little of;

hón tók lítil af öllu, she said little about it, took it coldly;

øngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee;

taka e-t af, to choose, take;

G. bauð þér góð boð, en þú vildir engi af taka, G. made thee good offers, but thou wouldst take none of them;

fara sem fœtr mega af taka, at the top of one’s speed;

hann sigldi suðr sem af tók, as fast as possible;

to abolish, do away with (lagði á þat allan hug al taka af heiðni ok fornar venjur);

taka e-t aptr, to take back, render void (taka aptr þat, er ek gef); to recall (taka aptr orð, heil sín);

taka á e-u, to touch (hón tók á augum hans);

taka vel, auðvelliga, lítt, illa á e-u, to take (a thing) well, in good part, ill, in ill part (fluttu þeir þetta fyrir jarli, en hann tók vel á);

taka e-t á sik, to take upon oneself (kvaðst heldr vilja taka þat á sik at gefa honum annát augat);

tóku þeir á sik svefn mikinn, they fell fast asleep;

taka arf eptir e-n, to inherit one;

taka e-t eptir, to get in return;

með því at þú gerir svá, sem ek býð þér, skaltu nökkut eptir taka, thou shalt have some reward;

taka e-t frá e-m, to take a thing away from one (þeir tóku spjótin frá þeim ok báru út á ána);

taka e-n frá e-u, to deprive one of (taka e-n frá landi, ríki);

taka e-t fyrir e-t, to take in return for (hann keypti sveinana ok tók fyrir þá vesl gott ok slagning); to take for, look upon as (lökum vér þat allt fyrir satt; því tek ek þat fyrir gaman);

taka fyrir e-t, to refuse (tók E. eigi fyrir útanferð at sumri);

taka hendi í e-t, to thrust one’s hand into;

taka í hönd e-m, to shake hands with one;

taka í móti, to offer resistance (þeir brendu víða bygðina, en bœndr tóku ekki í móti);

taka niðr, to pull down, demolish (taka niðr til grundvallar allt þat verk); to graze a little, = taka til jarðar (þeir láta nú taka niðr hesta sína);

taka niðri, to touch (feel) the bottom;

taka ofan, to take down (Högni tekr ofan atgeirinn); to pull down (hann hafði látil taka ofan skála sinn);

taka í sundr, to cut asunder;

impers., slœmdi sverðinu til hans, svá at í sundr tók manninn, so that the man was cleft asunder;

taka til e-s, to take to (tóku þá margir til at níða hann);

taka til máls (orðs, orða), to begin to speak;

nú er þar til máls at taka, at, now we must take up the story at this point, that;

taka til varnar, to begin the defence;

taka til e-s, to have recourse to, resort to (taka e-t til ráðs, bragðs); to concern (þetta mál, er til konungs tók);

láta e-t til sín taka, to let it concern oneself, meddle with (Gísli lét fátt til sín taka);

taka e-n til e-s, to choose, elect (Ólafr var til konungs tekinn um allt land);

absol., taka til, to begin (hann hélt allt austr um Svínasund, þá tók til vald Svíakonungs);

taka e-t til, to take to, do;

ef hann tekr nökkut illt til, if he takes to any ill;

taka um e-t, to take hold of, grasp (nú skaltu taka um fót honum);

taka e-t undan, to take away;

impers., undan kúnni tók nyt alla, the cow ceased to give milk;

taka undan, to run away, escape (B. tók undan með rás);

taka undir e-t, to take hold under a thing;

hann tók undir kverkina ok kyssti hana, he took her by the chin and kissed her;

to undertake, take upon oneself;

H. kvaðst ekki taka mundu undir vandræði þeira, H. said he would have nothing to do with their troubles;

taka undir e-t með e-m, to back, help one in a thing (vil ek, at þér takit undir þetta mál með mér);

þau tóku undir þetta léttiliga, they seconded it readily;

hann tók seinliga undir, he was slow to answer;

taka undir, to echo, resound (fjöllin tóku undir);

taka e-t undir sik, to take on hand (Gizurr tók undir sik málit); to lay hold of (hann tekr undir sik eignir þær, er K. átti í Noregi);

taka e-t upp, to pick up (S. tók upp hanzka sinn);

taka upp fé fyrir e-m, to seize on, confiscate;

taka upp borð, to set up the tables before a meal, but also to remove them after a meal;

taka upp bygð sína, to remove one’s abode;

hón tekr mart þat upp, er fjarri er mínum vilja, she takes much in hand that is far from my will;

drykk ok vistir, svá sem skipit tók upp, as the ship could take;

taka upp ný goðorð, to establish new priesthoods;

taka upp verknað, to take up work;

taka upp stœrð, to take to pride;

taka upp sök, to take up a case;

taka upp draum, to interpret a dream;

taka e-t upp, to choose (seg nú skjótt, hvern kost þú vill upp taka);

absol., taka upp, to extend, rise (rekkjustokkr tekr upp á millum rúma okkarra);

taka út, to run out (E. tók út ór stofunni);

taka við e-u, to receive (A. hafði tekit við föðurarf sínum);

taka vel við e-m, to receive one well, give one a hearty welcome;

taka við trú, to take the faith;

þeir tóku vel við, they made a bold resistance;

tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off;

taka yfir e-t, to extend over (hann skal eignast af Englandi þat, sem uxahúð tekr yfir);

impers. to come to an end, succeed (kveðst nú vænta, at nú mundi yfir taka);

þeir munu allt til vinna at yfir taki við oss, to get the better of us;

13) refl., takast;

1) taking, capture, of a fortress, prisoner;

2) taking, seizing, of property;

3) revenue, = tekja( með öllum tökum ok skyldum).

* * *

pres. tek, tekr; tökum, takit, taka; pret. tók, tókt (tókst), tók, pl. tóku; subj. tæki (tœki); imperat. tak, taktú; part. tekinn: with neg. suff. tek’k-at ek, I take not, Kristni S. (in a verse); tak-a-ttu, take thou not, Fas. i. (in a verse); tekr-at, Grág. (Kb.) i. 9: [Ulf. têkan, pret. taitok = απτεσθαι; Swed. take; Dan. tage, sounded tā, ‘du tar det ikke, vil du ta det;’ Engl. take is a word borrowed from the Dan., which gradually displaced the Old Engl. niman.]

A. To take hold of, seize, grasp; taka sér alvæpni, Eg. 236; tóku menn sér þar byrðar ok báru út, Egill tók undir hönd sér mjöð-drekku, 237; nú taki hest minn, ok skal ek ríða eptir honum, 699; tóku þeir skíð sín ok stigu á, 545; hann tók inni vinstri hendi spjótið ok skaut, Nj. 42; lauk upp kistu ok tók upp góð kvennmanna-klæði, Ld. 30; hann tekr nú bogann, … tekr nú kaðal einn, Fas. ii. 543; taka upp net, K. Þ. K. 90; hross skal maðr taka ok teyma ok hepta, þótt heilagt sé, id.

2. to seize; þeir tóku þar herfang mikit, Nj. 43; tóku skipit ok allt þat er á var, Fms. vii. 249; þeir tóku þar skútu, viii. 438; tóku skip hans, landtjald, klæði, ix. 275; taka fé okkat allt með ráni, Nj. 5; engi maðr skal fyrir öðrum taka, Gþl. 473; hann leiddi þik til arfs … munu taka óvinir þínir ef þú kemr eigi til, Nj. 4; þeir tóku bæinn, seized, Sturl. ii. 149; kona hafði tekit ( stolen) … ok vildi hann refsa henni, Fms. vii. 330.

3. to catch; Skotar munu hafa tekit njósnir allar, Nj. 126; standi menn upp ok taki hann, 130; hann skyldi taka hundinn, 114; þeir tóku á sundi mann einn, Fms. vii. 225; gröf, at taka í dýr, Flóv. 33; taka höndum, to lay hold of, take captive, Nj. 114, 275; in a good sense, Fms. x. 314.

4. taka e-n af lífi, to take one from life, Fms. x. 3, Eg. 70; taka e-n af lífdögum, id., Fms. vii. 204: ellipt., taka af (af-taka), to take one off, put to death, Js. 23; taka e-n af nafni ok veldi, to deprive of …, Eg. 268; tóku þeir af eignum jarla konungs, Fms. i. 6: taka af e-m, to take a thing from one, x. 421, Nj. 103, 131, Eg. 120, Ld. 288; taka frá e-m, to take from, off, Nj. 253, K. Þ. K. 48; taka ofan, to take down, pull down, Nj. 119, 168; taka ór, to set apart, 232; taka undir sik, to take under oneself, subject, Fms. x. 24: to take charge of, Nj. 110, Eg. 725: taka upp, to take up, pick up, assume, 23.

5. to take, grasp; taka í hönd e-m, to shake hands, Nj. 129; taka á lopti, to interrupt, Fms. x. 314; taka í ketil, of the ordeal, Grág. i. 381, Gkv. 3. 7; taka í jörð, to graze, of an animal, Bs. i. 338; jó lætr til jarðar taka, Skm. 15; skulu þér láta taka niðr hesta yðra, to graze a little, Band. 14 new Ed.; tók einn þeirra niðr í sinn klæðsekk, Stj.

II. metaph., taka upphaf, to begin, Hom. 49; taka vöxt ok þroska, to increase, Rb. 392; taka konungdóm, Eg. 646; taka ráð, 49; taka skírn, 770; taka trú, to take the faith, become a Christian, Nj. 273; taka hvíld, to take rest, 43, 115; taka á sik svefn, 252; taka ræðu, to begin a parley, Eg. 578; taka umræðu, id., Nj. 146; þau taka þá tal, Ld. 72, Fms. ii. 254; taka nærri sér, see nær l. 2; taka á sik göngu, Fbr. 101 new Ed.; taka á sik svefn, Nj.; taka eld, to light a fire, 199; taka e-n orðum, to address; taka í sætt, to receive into reconciliation, Eg. 168; taka sættir, to accept terms, id. (also taka sættum, id.); taka þenna kost, 280; taka samheldi, Fms. ix. 344; ok tóku þat fastliga, at friðr skyldi standa, declared firmly that, x. 40, v. l.; taka stefnu, to fix a meeting, xi. 400; tóku þeir stefnu í milli sín, 402; nú er svá tekið um allt landit, at …, fixed by law that …, Gþl. 275; þeir tóku fastmælum sín í milli, at …, Bret. 82; taki í lög, to take into fellowship, Fms. xi. 96; lög-taka, cp. lófa-tak, vápna-tak; Gunnarr bauð þér góð boð enn þú vildir engi af taka, thou wouldst accept none of them, Nj. 77; tók hann þann kost af, at leggja allt á konungs vald, Fms. iv. 224; ok þat tóku þeir af, ix. 367; Ólafr kvaðsk þat mundu af taka, Ld. 72; taka e-t til ráðs, or taka ráðs, bragðs, to resort to, Nj. 75, 124, 199: also, taka e-t til, to resort to, 26, Fms. xi, 253, passim (til-tæki); taka mót, to receive, Edda 15; taka e-t við, to receive in return, Fms. ii. 269; taka bætr fyrir e-t, xi. 253; með því þú görir sem ek býð þér, skaltú nökkuð eptir taka, take some reward for it, Ld. 44; þat er bæði at vér róum hart, enda mun nú mikit eptir taka, a great reward, Finnb. 232 (eptir-tekja); taka fæðu, to take food; taka corpus Domini, Mar.; taka samsæti, Fms. ii. 261; taka arf, Eg. 34; taka erfð, Gþl. 241; taka fé eptir föður sinn, Fms. xi. 47; taka laun, Nj. 68; taka veizlu, to take, receive a veizla (q. v.), Fms. xi. 239; konungr … hann tekr ( receives) af mörgum, skal hann því mikit gefa, 217; taka mikit lof, x. 367; taka helgun af Guði, Rb. 392; taka heilsu, to recover, Stj. 624; ek skal taka hæði-yrði af þér, Nj. 27; taka af honum rán ok manntjón, Ld. 64; taka úskil af íllum mönnum, Greg. 44; taka píslir ok dauða, 656 B. 30; drap hann þar menn nökkura, þótti mönnum hart at taka þat af útlendum manni, Bs. i. 19; þeir tóku mikinn andróða, Fms. viii. 438; taka andviðri, Eg. 87; þeir tóku norðan-veðr hörð, were overtaken by, Nj. 124; taka sótt, to be taken sick or ill (North E. to take ill), 29, Fms. xi. 97, Eg. 767; taka þyngd. id., Ísl. ii. 274; taka fótar-mein, Nj. 219; taka úgleði, to get out of spirits, Eg. 322; hann tók þá fáleika ok úgleði, Fms. vii. 103; hann tók langt kaf, 202; taka arftaki, to adopt, Grág. i. 232; taka konung, to take, elect a king, Fms. ix. 256; taka konu, to take a wife, x. 397; hann kvángaðisk ok tók bróður-dóttur þess manns er Finnr hét, 406; tók Magnús konungr Margrétu, 413; taka konu brott nauðga, to carry off a woman, Grág. i. 353; tók hann þá til háseta, he hired them, Eg. 404; taka far or fari, Landn. 307, Grág. ii. 406 (far, ii. 3); taka úkunna stigu, to take to unknown ways, Fms. viii. 30; taka ferð, to start, Stj.; taka til konungs, or the like, Eg. 367, 400, Fms. vii. 252; taka til siðar, Sks. 313; taka e-n vel, to receive well; ok taki ér, herra, vel þá Hjalta ok Gizur, Bs. i. 19; tók Skota-konungr hann vel, Fms. xi. 419; taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly, Nj. 26; taka fyrir e-t, to stop, interrupt, refuse, Fms. x. 251.

III. to reach, stretch forth, touch; hann beit skarð, allt þat er tennr tóku, Eg. 605; eigi djúpara enn þeim tók undir hendr, Ld. 78; skurðrinn tók á framan-verðan bakkann, Krók.; hyrnan tók andlitið, Nj. 253; rödd tekr eyru, Skálda 175; döggskórinn tók niðr akrinn upp-standanda, Fas. i. 173; hafði flóð tekit þær, swept them away, Fms. xi. 393; spjót langskept svá at vel taki skipa meðal, Sks. 385; nef hans tók austr til landsenda … véli-fjarðar tóku norðr í Finnabú, Fms. viii. 10; tekr mörkin náliga allt it efra suðr, Eg. 58; þvíat ekki tek ek heim í kveld, Nj. 275; mun ek taka þangat í dag? Hbl.; bóndans bót tekr fyrir ( encompasses) konu, hans ok börn ok hjón, N. G. L. i. 341; taka niðri, to take the ground, of a ship or thing floating, Fas. iii. 257; svá at upp tekr um klaufir, Boll. 336; at eigi tæki hann (acc.) regnit, Stj. 594; skulu vér varask, at eigi taki oss þau dæmi, Hom. 70; svá mikit er uxa-húð tekr yfir, Fas. i. 288; nær því er þú sér at taka mun en ekki ór hófi, Sks. 21; hundr bundinn svá at taki eigi til manna, Grág. ii. 119; taka höndum upp, to lift up hands, Bs. i. 735, Edda 22; ek sé fram undir brekkuna, at upp taka spjóts-oddar fimtán, Finnb. 286; þetta smíði (Babel) tók upp ór veðrum, Edda 146 (pref.); hárit tók ofan á belti, Nj. 2; stöpul er til himins tæki, 645. 71; hér til tekr en fyrsta bók, reaches here, 655 vii. 4; taka mátti hendi til fals, Eg. 285; þeir tóku fram árum, took the oars, Fms. vii. 288; smeygði á sik ok tók út höndunum, 202; þeir tóku undun, to escape, viii. 438: to reach, land, take harbour, gaf honum vel byri ok tóku Borgarfjörð, Nj. 10; tóku þeir Friðar-ey, 268; þeir tóku land á Melrakka-sléttu, Ísl. ii. 246; byrjaði vel ok tóku Noreg, Ld. 72, 310; tóku þar land sem heitir Vatnsfjörðr, Landn. 30: ellipt., hann tók þar sem nú heitir Herjólfs-höfn, id.; þeir tóku fyrir sunnan land, 175.

2. to take, hold, of a vessel; ketill or tók tvær tunnur, Fb. i. 524; lands þess er tæki ( of the value of) fjóra tigi hundraða, Sturl. i. 98, v. l.; hringrinn tók tólf hundruð mórend, Nj. 225: so in the phrase, það tekr því ekki, it is not worth the while; þann enn eina grip er hann átti svá at fé tæki, the sole object of value he had, Bs. i. 636.

3. spec. usages; fara sem fætr mega af taka, Finnb. 288; konur æpa sem þær megu mest af taka, Al. 47, (aftak, aftaka-veðr, q. v.), Karl. 109, 196; fóru hvárir-tveggju sem af tók, went as fast as possible, Fms, iv. 304; hann sigldi suðr sem af tók, Eg. 93: in the phrase, taka mikinn, lítinn … af e-u, to make much, little of, take it to heart or lightly; mikit tekr þú af þessu, thou takest it much to heart, Lv. 10; öngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee, Ld. 105; eigi töku vér mikit af at tortryggva þá bók, þótt mart sé undarligt í sagt, we will not strongly question the truth of the book, although many wonders are told therein, Sks. 78; Óspakr kvað hana mikit af taka, said he used very strong language, Ld. 216; mikinn tekr þú af, segir konungr, thou settest much by it, said the king, Fms. vi. 206: munda ek sýnu minna hafa af tekit ef ek væra údrukkinn, I would have kept a better tongue, xi. 112; Þórvarðr tók eigi af fyrir útanferð sína, did not quite refuse the going abroad, Sturl. iii. 244; hann kvaðsk eigi taka mega af því hvat mælt væri, he did not much mind what folks said, Nj. 210; hón tók lítið af öllu, said little about it, took it coolly, Eg. 322; tók hann minna af enn áðr við Íslendinga, he spoke not so strongly of them as he used to do, Glúm. 328; ok er sendi-menn kómu tók hann lítið af, Fms. x. 101; Flosi svaraði öllu vel, en tók þó lítið af, F. gave a civil but reserved answer, Nj. 180.

IV. with prepp.; taka af hesti, to take (the saddle) off a horse, Nj. 4, 179; taka af sér ópit, to cease weeping, Ölk. 35; taka skriðinn af skipinu, Fms. ii. 305; taka e-t af, to abolish, vii. 1, x. 152, Ísl. ii. 258:—taka á e-u, to touch (á-tak), Nj. 118; þegar sem nær þeim er komit ok á þeim tekit, Stj. 76; sá er tekr fyrst á funa, Gm.; þat er ok, áðr þeir taki á dómum sinum ( ere they deliver sentence), at þeir skolu eið vinna áðr, Grág. i. 64; taka vel, auðvelliga, lítt, ekki vel, ílla … á e-u, to take a thing so and so, take it well, in good part, ill, in ill part, etc., Ld. 50, 248, Fms. xi. 124, Nj. 206, 265; Gunnarr talaði fátt um ok tók á öngu úlíkliga, 40; tak glaðan á ( cheerfully) við konunginn, Fms. xi. 112; þeir höfðu sagt hversu hann hafði á tekit þeim feðgum, Rd. 284; Leifr tekr á þessu eigi mjök, Fb. ii. 397; tók Börkr (á) því seinliga, Eb. 15 new Ed.:—taka eptir, to notice, observe, Sturl. i. 2 (eptir-tekt):—taka móti, to withstand, resist, Nj. 261, Fms. ix. 307, 513 (mót-tak):—taka með, to reserve, accept, iv. 340, xi. 427 (með-taka): taka við, hann tókþar ok við mörg önnur dæmi, bæði konunga æfi, he tacked to it many records, the lives of kings, etc., Ó. H. (pref.): this isolated phrase has led editors (but wrongly) to substitute hann ‘jók’ þar við:—taka aptr, to take back, render void, undo, Bs. i. 631, Nj. 191, Sks. 775; eigi má aptr taka unnit verk, a saying, Fms. ii. 11: to recall, unsay, mun ek þau orð eigi aptr taka, Ld. 42, Fms. ii. 253:—taka í, to pull off; taktu í hann, to pull his stocking off:—taka um, to take hold of, grasp, Eg. 410, Hkr. ii. 322:—taka upp, to pick up, assume; niðr at fella ok upp at taka, 625. 68, Eg. 23; taka upp borð, to put up the tables before a meal; tekr upp borð ok setr fyrir þá Butralda, Fbr. 37; vóru borð upp tekin um alla stofuna ok sett á vist, Eg. 551: but also to remove them after a meal (= taka borð ofan), 408, Hkr. ii. 192, Fms. i. 41, Orkn. 246 (see borð II); taka upp vist, to put food on the table, Vm. 168; taka upp bygð sína, to remove one’s abode, passim; taka upp, of a body, to take up, disinter, Hkr. ii. 388; taka upp, to seize on, confiscate, Nj. 73, 207, Ld. 38, Eg. 73; þeir tóku upp ( laid waste) þorp þat er heitir Tuma-þorp, Fms. i. 151; var þá tekin upp bygð Hrolleifs, Fs. 34; hón tekr þat mart upp er fjarri er mínum vilja, Nj. 6l; at þú gefir ró reiði ok takir þat upp er minnst vandræði standi af, 175; taka upp verknað, to take up work, Ld. 34; taka upp stærð, to take to pride, Fms. x. 108; halda upp-teknu efni, i. 263; taka upp sök, mál, to take up a case, Nj. 31, 71, 231: to interpret, eigi kann ek öðruvís at ráða þenna draum … glíkliga er upp tekit, Sturl. iii. 216; ok skal svá upp taka ‘síks glóð,’ þat er ‘gull,’ Edda 127; kvæði, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin, Hkr. (pref.); tók hann svá upp, at honum væri eigi úhætt, Fms. ix. 424; drykk ok vistir svá sem skipit tók upp, as the ship could take, iv. 92; er þat skip mikit, ok mun þat taka oss upp alla, Nj. 259; þat hjóna er meira lagði til félags skal meira upp taka, Gþl. 220; þótti þeim í hönd falla at taka upp land þetta hjá sér sjálfum, Ld. 210; skal sá sem at Kálfafelli býr taka upp vatn at sínum hlut, Vm. 168; taka upp giptu hjá Dana-konungi, Fms. xi. 426; taka upp goðorð, Nj. 151, 168, Grág. i. 24; taka upp þing. Ann. 1304 ( to restore); tókusk þá upp lög ok landsréttr, Fs. 27; taka upp vanda, Fms. vii. 280:—taka til, to take to; hefna svá at ekki fýsi annan slík firn til at taka, 655 xiii. A. 3; tóku margir þá til at níða hann, Bs. i; taka til ráða, ráðs, bragðs, Nj. 19, 75, 124; hann tók til ráða skjótt, 19; enn þó munu vér þat bragðs taka, 199; hvat skal nú til ráða taka, 124; ef hann tekr nökkut íllt til, 26; hverja úhæfu er hann tekr til, Fms. xi. 253; taka til máls, to take to talking, Nj. 16, 71; taka til orðs, or orða, 122, 230, 264; hann tók nú til at segja söguna, to take to telling a story; taka til varnar, to begin the defence, Grág. i. 60, Nj. 271; nú er þar til at taka, at …, 74; er blót tóku til, Landn. 111; þá tók til ríki Svía-konungs, Fms. iv. 118; um Slésvík þar sem Dana-ríki tók til, xi. 417: to concern, þat mun taka til yðar, Hom. 150; þetta mál er til konungs tók, Fms. xi. 105; láta til sín taka, to let it concern oneself, meddle with, Band. 23 new Ed.; Gísl lét fátt til sín taka, Fms. vii. 30; vil ek nú biðja þik at þú létir ekki til þín taka um tal várt, Nj. 184: to have recourse to, þú tekr eigi til þeirra liðsinnis ef ekki þarf, Fms. vii. 17, Grág. i. 41; taka til segls, Eg. 573, Fms. ix. 22; taka til sunds, 24; taka til e-s, to note, mark, with dislike:—taka undir, to take under a thing; hann tók undir kverkina, took her by the chin, Nj. 2; þá tók Egill undir höfða-hlut Skalla-grími, Eg. 398: to undertake, þat mál er þeir skyldi sjálfir undir taka, Hkr. i. 266; þá skal hann taka undir þá sömu þjónostu, Ó. H. 120: to back, second, hann kvaðsk ekki mundu taka undir vandræði þeirra, Nj. 182; undir þann kviðling tók Rúnolfr goði, ok sótti Hjalta um goðgá, Bs. i. 17: ek mun taka undir með þér ok styðja málit, Fms. xi. 53; hann tók ekki undir þat ráð, Fb. ii. 511; þau tóku undir þetta léttliga, seconded it readily, Ld. 150; hann tók seinliga undir, Nj. 217; hann hafði heyrt tal þeirra ok tók undir þegar, ok kvað ekki saka, Ld. 192: göra tilraun hversu þér tækit undir þetta, Fb. i. 129: to echo, blésu herblástr svá at fjöllin tóku undir, Fas. i. 505; taka undir söng, to accompany singing:—taka við, to receive; nú tóktú svá við sverði þessu, Fms. i. 15; siðan hljópu menn hans, enn hann túk við þeim, 105; jörð tekr við öldri, Hm.; til þess er akkerit tók við, grappled, took hold, Dan. holde igen, Fms. x. 135. v. l.; þar til er sjár tók við honum, Edda 153 (pref.); taka við ríki, Eg. 241, Fms. i. 7; taka við trú, Nj. 158, 159; taka við handsölum á e-u, 257; ef maðr görr við at taka við dæmdum úmaga, Grág. i. 258; taka vel við e-m, to receive well, Nj. 5; ekki torleiði tekr við yðr, no obstacle stops you, Al. 120; þeir tóku við vel ok vörðusk, made a bold resistance, Fms. i. 104; eggjuðu sumir at við skyldi taka, vii. 283; at þeir skyldi verja landit, en þeir vildu eigi við taka, xi. 386; ganga fram á mel nökkurn, ok segir Hrútr at þeir mundu þar við taka, Ld. 62; þar stóð steinn einn mikill, þar bað Kjartan þá við taka, 220; seg þú æfi-sögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, tell thy life’s tale, Asmund, and then shall Egil take his turn, Fas. iii. 374; tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off:—taka yfir, hann vildi eigi til ráða nema hann ætlaði at yfir tæki, Fms. iv. 174; þeir munu allt til vinna, at yfir taki með oss, Nj. 198; at eyrendi þeirra skyldi eigi lyktuð né yfir tekin, Fms. iv. 224.

V. to take to, begin:

1. with infin., tóku menn at binda sár sín, Eg. 93; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, 685; hans afli tók at vaxa, Fms. viii. 47; á þeim veg er ek tæka ganga, Sks. 3; taka at birtask, 568; tekr at dimma, birta … rigna, it gets dim, takes to darken … rain; allt þat er hann tekr at henda, Nj. 5; þá tók at lægja veðrit, 124; tók þá at morna, 131; tók þá at nátta, Fms. ix. 54; kvölda tekr = Lat. vesperascit, Luke xxiv. 29.

2. in other phrases, taka á rás, to take to running, to run, Nj. 253, Eg. 216, 220, Eb. 62 (hófu á rás, 67 new Ed.), Hrafn. 7: ellipt., tók bogmaðr ok hans menn á land upp undan, they took to the inland and escaped, Fms. ix. 275; tók hann þegar upp um brú, viii. 169; svá íllt sem nú er frá at taka (to escape, shun), þá mun þó síðarr verr, Fs. 55; taka flótta, to take to flight, Hm. 30; Eirekr tók út ór stofunni, took out of the room, ran out, Sturl. ii. 64; þeir tóku út eitt veðr allir, stood out to sea with the same wind, Fb. ii. 243.

VI. with dat., to take to, receive (perh. ellipt. for taka við- e-u); jarl tók vel sendi-mönnum ok vináttu-málum konungs, Fms. i. 53; konungr tók honum vel ok blíðliga, vii. 197; tekit mundu vér hafa kveðju þinni þóttú hefðir oss fyrri fagnat, Ld. 34; Grímr tók því seinliga, Eg. 764; Sigurðr tók því máli vel, 38, Fms. x. 2; konungr tók þá vel orðum Þórólfs, Eg. 44; hann tók því þakksamliga, Fms. i. 21; taka vel þeirra eyrendum, x. 33; Barði tók þessu vel, Ld. 236; Hákon tók því seinliga, Fms. i. 74; eigi mun konungr taka því þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, Eg. 59; tók Brynjólfr þá sættum fyrir Björn, 168; Njáll átti hlut at, at þeir skyldi taka sættum, Nj. 120; taka handsölum á fé, 257; taka heimildum á e-u, Fms. x. 45; taka fari, Grág. ii. 399, Nj. 111, 258 (see far); taka bóli, to take a farm (on lease), Gþl. 328, 354; mun ek máli taka fyrir alla Íslenzka menn þá er á skipi eru, speak for them, Bs. i. 421.

VII. impers. it is taken; hann brá upp hendinni ok tók hana af honum ok höfuðit af konunginum, Nj. 275; ok tók af nasarnar, Fms. x. 135, v. l.; þá tók af veðrit (acc.), the weather ‘took up’ (as is said in North of England), the storm abated. Fas. i. 157; svá at þar tæki af vega alla, all roads were stopped, Fms, iii. 122; af þeim tók málit ok görask úfærir, Fas. ii. 549; kom á höndina fyrir ofan úlflið svá at af tók, Nj. 84; kom á fótinn svá at af tók, 123; þá tók efa af mörgum manni, Fms. iii. 8; sýnina tekr frá e-m, to become blind, x. 339; undan kúnni tók nyt alla, Eb. 316; jafnskjótt tók ór verkinn allan, Fms. iv. 369; tók út skip Þangbrands ór Hitará, she drifted out, Bs. i. 15; í þat mund dags er út tók eykðina, when the time of ‘eykð’ was nearly passed, Fms. xi. 136; um várit er sumar-hita tók, when the summer heat set in, Fs. 67; réru svá skjótt at ekki tók (viz. þá) á vatni, Fms. vii. 344.

2. as a naut. term, to clear, weather a point; veðr var litið ok tók þeim skamt frá landi, the weather was still, and they kept close in shore, Fms. vi. 190: hence the mod. naut. phrase, e-m tekr, to clear, weather; mér tók fyrir nesit, I cleared, weathered the ness; vindr þver, svo að þeim tekr ekki.

3. þar er eigi of tekr torf eðr grjót, where neither is at hand, Grág. ii. 262; þau dæmi tekr til þessa máls, the proofs of this are, that when …, Hom. 127.

B. Reflex., takask mikit á hendr, to take much in hand, Band. 3, Nj. 228, Fms. i. 159; tókumk ek þat á hendr, xi. 104; láta af takask, to let oneself be deprived of, Eg. 296; takask e-n á hendr.

2. to be brought about, take effect, succeed; cp. þykkir mikit í hættu hversu þér teksk, Ld. 310; þat tóksk honum, he succeeded, Bárð. 167; tekst þá tveir vilja, it succeeds when two will, i. e. joint efforts prevail, a saying:—takask til, to happen; Ásgrími tóksk svá til (it so happened to A.), sem sjaldan var vant, at vörn var í máii hans, Nj. 92; ef svá vill til takask. Fas. i. 251; svá erviðliga sem þeim hafði til tekizk at herja á þá feðga, Fms. i. 184; mér hefir úgiptuliga tekizk, Ld. 252; þætti mér allmiklu máli skipta at þér tækisk stórmannliga, that thou wouldst behave generously, Hkr. ii. 32; hefir þetta svá tekizk sem ván var at, er hann var barn at aldri, 268.

3. to take place, begin; tóksk orrosta, Nj. 8; teksk þar orrosta, 122; ráð takask, of a marriage; en ef þá takask eigi ráðin, if the wedding takes not place then, Grág. i. 311; lýkr svá at ráðin skyldi takask, 99; ráð þau skyldi takask at öðru sumri, Eg. 26, Fms. x. 40: to be realised, hvatamaðr at þessi ferð skyldi takask, Ld. 240; síðan er mægð hafdi tekizk með þeim, since they had intermarried, Eg. 37; takask með þeim góðar ástir, they came to love one another much, of newly-married people, passim; féráns dómr teksk, Grág. i. 95; takask nú af heimboðin, to cease, Ld. 208; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, 258.

II. recipr., takask orðum, to speak to one another, Fms. xi. 13; ok er þeir tókusk at orðum, spurði hann …, Eg. 375; bræðr-synir takask arf eptir, entreat one another, Gþl. 241; ef menn takask fyrir árar eða þiljur, take from one another, 424: takask á, to wrestle, Bárð. 168; takask fangbrögðum, Ld. 252, Ísl. ii. 446: takask í hendr, to shake hands, Grág. i. 384, Nj. 3, 65.

III. part. tekinn; vóru þá tekin ( stopped) öll borgar-hlið ok vegar allir, at Norðmönnum kæmi engi njósn, Fms. vi. 411: Steinþórr var til þess tekinn, at …, S. was particularly named as …, Eb. 32, 150; hann var til þess tekinn, at honum var verra til hjóna en öðrum mönnum, Grett. 70 new Ed. (cp. mod. usage, taka til e-s, to wonder at): lá hann ok var mjök tekinn, very ill, Sturl. i. 89: Álfhildr var þungliga tekin, ok gékk henni nær dauða, Fms. iv. 274; hann var mjök tekinn ok þyngdr af líkþrá, ii. 229; þú ert Ílla at tekin fyrir vanheilsu sakir, vii. 244; ú-tekin jörð, an untaken, unclaimed estate, Sturl. iii. 57, Gþl. 313.

2. at af teknum þeim, except, Fms. x. 232; at af teknum úvinum sínum, 266, (Latinism.)

(pres. skal, skulum; pret. skyldu; pret. infin. skyldu), v. shall (denoting fate, law, bidding, necessity, duty, obligation, purpose); þat skal Eyjólfr gøra, E. shall do that; hvat skal ek honum, what shall I do with him? vega skaltu hann, thou shalt kill him; hvat skal tjald þat, what is that tent for?; hón spurði, hvat þat skyldi, she asked what was the meaning of that.

* * *

a verb whose present is in a preterite form, see Gramm. p. xxiii; pres. skal, skalt (skaltú), skal, pl. skulum, skulut, skulu; pret. skyldi and skyldu; subj. pres. skyli, skuli; pret. skyldi and skyldu; pres. infin, skulu; pret. infin. skyldu; skyli as a kind of imperat., Hm. i, 14, 32, 41, 53–55, Og. 22. In the oldest vellums o is used throughout instead of u, skolu, skolom, skolot, skolo: with the pers. pron. suffixed, skal’k = skal ek, skola’g, skyla’g, skylda’g: with neg. suff. skal’k-at, I shall not; skal’k-a, Fms. vi. 417 (in a verse); skal-at, he shall not; skal-a, Hm. 29, 34, 37; skal-at, Ó. H. (in a verse); þú skalt-at, Kormak; skal-at-tu, Hm. 130, Sdm. 29, Skv. 1. 22, Plac. 37 (skala-þu); skulu-t, Sighvat; skyli-t, Hm. 6, 39; skyldo-at, Am. 2, 3, see Bugge (foot-note), and -at, p. 2. In mod. usage and in less correct paper transcripts of vellums or Editions the pret. infin. skulu, skyldu are replaced by the subj. skuli, skyldi; in such cases the infin. is to be restored, as, hann kvaðsk skuli, skyldi koma = skulu, skyldu koma; see munu: [Ulf. skulan = ὀφείλειν and μέλλειν, but not freq.; A. S. sculon; Engl. shall, should; O. H. G. skolan; Germ. sollen, with elided k; Dutch zullen; Dan. skulle; Swed. skola.]

B. Shall, must, denoting fate, law, bidding, need, necessity, duty, obligation, and the like, therefore the use is more positive than that of shall in Engl.; of weird or fate, skyldi, Ýt. 1, 3, 5, 7–9, 11–13, 16; deyja skal hverr um sinn, því ek land um sté’k at ek lifa skylda’k, Gh. 12: in the saying, ungr má en gamall skal, young may, old must (viz. die): of law, menn skyldi eigi hafa höfuð-skip í hafi, en ef hefði, þá skyldi þeir af taka höfuð, … baugr tvíeyringr skyldi liggja í hverju höfuð-hofi á stalla, þann baug skyldi hverr goði hafa á hendi sér til lögþinga allra þeirra er hann skyldi sjáltr heyja, … Hverr sá maðr skyldi áðr eið vinna, nefni ek í þat vætti, skyldi hann segja, hjálpi mér svá Freyr … sem ek man (not skal, which however here might be used),… skyldu vera þrjú þing í fjórðungi, … þeir skyldu nefna dóma … hverr maðr skyldi gefa toll til hofs, Landn. (Hb.) 258, 259; and in the commandments, þú skalt ekki stela, elska skaltú Dróttinn Guð þinn, N. T.: of an oath, til þess legg ek hönd á helga bók, ok þat játtar ek Guði, at ek skal svá ráða, H. E. i. 561: of bidding, ganga skal, skala gestr vera, Hm.; gáttir allar um skoðask skyli, 1; þagalt ok hugalt skyli þjóðans barn ok vígdjarft vera, glaðr ok reifr skyli gumna hverr, 14; vin sínum skal maðr vinr vera, 41; geði skaltú við þann blanda, 43: of a promise, skal ek auka mikit þína sæmd, ef…, Nj. 102: mixed references, nú skulu vér enn við leita, let us try, Ísl. ii. 367; þá er ganga skyldi undir jarðar-men … skyldi endar torfunnar vera fastir, sá maðr er skírsluna skyldi flytja, skyldi ganga þar undir, Ld. 58; prestar skulu eigi fara með sundr-görðir, K. Þ. K.; hann skal fara til þings, … hann skal rétta vættið, Grág. i. 115; nú skal þat göra, Eg. 458; hann strengði heit, at hann skyldi þess manns bani verða, Hrafn. 5; nú skalt þú deyja, Nj. 64; þá skaltú trúa, Fms. ii. 268; mæla, at eigi skyli eiga við Héðin, Nj. 32; skyldi Unnr sitja í festum, … skyldi boð vera eptir mitt sumar, 4; skaltú þiggja af mér, Fms. ii. 246; þá skaltú vera frjáls, 268, etc.

2. special usage, denoting purpose, doubt, etc., often rendered in Engl. by will; skaltú veita mér bæn þá er ek man biðja þik, wilt thou grant the request I am about to ask thee? 26; þeir Egill kröfðu dagverðar, Þorfinnr bóndi lét heimolt skyldu þat, Eg. 564; skaltú, segir Skapti, nefna fimmtar-dóminn … þrennar tylptir í fjórðungi hverjum? Nj. 150; hvat skaltú sveinn í sess minn? Eg. (in a verse); hvat skaltú, Konr ungr, kyrra fugla, Rm.; hvat skal ek hánum?—Drepa skaltú hann, Nj. 53; spurði Gunnarr hvat hann skyldi, what he was for, 57; engi vissi hvat þat skyldi, Fms. viii. 45, Al. 124; hvat skal þér afgamall þræll, of what use will he be to thee? Fms. iii. 158; hvat skal þér klumba sú? xi. 129: periphrast., þat mun íllt til frásagnar, ef ekki skal mega sjá á ykkr, at ( if one shall not be able to see that…) it hafit í bardaga verit, Nj. 97; ílla hefir dóttir mín brotið odd af oflæti sínu, ef þú skalt eigi þora, 94; Sveinn mátti eigi heita gildr konungr, ef hann skyldi eigi ( unless he) erfa föður sinn fyrir enar þriðju vetr-nætr, Fms. xi. 69; skaði mikill er þat er Þórólfr skal eigi vera tryggr mér, Eg. ch. 13; gefsk þú upp, segir Þórðr,—Eigi skal þat, segir Þórðr, I will not, Nj. 64: heill skaltú, ‘hail shalt thou!’ of welcome, Gm. 3, Hkv. i. 55; hón skyli morna, be a curse on her! Og. 32; él eitt mun verða, ok skyldi langt til annars sliks, may it be long ere such another happens, Nj. 200; sem aldri skyldi, which I never should, Fms. vii. 179.

3. so also in phrases like, görðu svo vel að koma á morgun—answer, Eg skal koma, Eg skal göra það, where the Engl. has, I will.

II. in the infin., áttú enskis annars af ván, enn þú munt hér deyja skulu, Eg. 414 A; ok muntú nú deyja skulu, þursinn, and now thou shall die, thy last hour is come, Fas. i. 385; grið man sjá maðr skolu hafa um helgina, Ó. H. 148; at Haraldr myndi skulu hafa hálfan Noreg, Fms. vi. 177; skemta mun þá fleira (dat.) skulu, 366; hafa munu þeir skulu frið um helgina, xi. 290; grunar mik at þetta muni skolu vera njósn, 333; er Guðs götur mundi fyrir skulu búa, at hann mundi leið skulu vísa, 625. 87; ek ætla mik skulu af honum hljóta inn mesta frama, it is fated to me, Eg. 19: poët. infin. skyldu, hann sagði barnit Johannem heita skyldu, 625. 86; hann kveðsk ríða skyldu, Nj. 55, Eg. 257, Ld. 116, passim.

* * *

(veit, vissa, vitaðr), v.

1) to have sense, be conscious (hann var enn eigi ørendr, en vissi þó ekki);

with gen., gráðugr halr, nema geðs viti, unless he has his senses about him;

2) to know;

engi vissi skapara sinn, no one knew his maker;

þeir er vel mart vitu, those who know many things;

vita sik saklausan, to know oneself to be innocent;

veizt þú, hvat þér man verða at bana, dost thou know what will be the cause of thy death?;

vita skyn á e-m, to know one;

Flosi kvaðst eigi vita skyn á, hverir lögmenn væri beztir, F. said that he knew nothing about who were the best lawyers;

vita ván or vánir e-s, to expect, look for (G. vissi slíks matar þar ekki ván);

vita fram, to be prescient, know the future;

veit þat trúa min, upon my faith!;

3) to see, try to find out (bað þá vita, hvat af Gretti yrði);

vittu, ef þú hjálpir, see if thou canst help;

vit, at þá náir sverði því, try to get that sword;

4) to look, be turned towards;

vita upp, fram, aptr, to look (be turned) upwards, forwards, backwards;

vita móti sólu, at sjánum, to face the sun, the sea;

vita til norðrættar, to look north;

ormahöfuð öll vitu inn í húsit, all the heads of the serpents look into the hall;

with gen., þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland;

5) to come under a certain head;

sökin veit til lands-laga, en ekki til Bjarkeyjar-réttar, the case comes under the country-law, and not under the town-law;

6) to bode, betoken, with gen. (ekki vita slík orð lítils);

þat mun eigi øngra tíðinda vita, this betokens no small tidings;

7) to mean, have such and such bearing;

hvat veit óp þetta, what means this shouting?;

eigi veit þannig við, that is not the case;

seg mér hit sanna, hversu við veit, how things stand;

ok rœddu um þat, at nú mundi vel vita, that things were likely to take a good turn;

8) with preps.:

vita af e-u, to know of (ekki vissi á. af kaupi þeira);

vita e-t at sér, to know oneself to be guilty of;

vita e-t eptir sér = vita e-t at sér (vita eptir sér slíkan glœp);

vita e-t frá sér, to be conscious (sensible) of (ek var svá syfjaðr, at ek vissa fátt frá mér);

vita e-t fyrir, to know beforehand (ørlög sín viti engi maðr fyrir);

vita til e-s, vita til um e-t, to know of (ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs);

vita ekki til sín, vita ekki til manna, to have lost consciousness, one’s senses;

recipr. to know of an another (þeir vissust jafnan til í hafinu);

vita um e-t, to make inquiries about (fara at vita um e-t);

to know about (eigi veit ek um gaman þetta);

vita e-t við e-n, to get to know a thing, from one (mun ek vita við skipverja mina, hvat þeim sýnist ráð).

* * *

a verb whose present is in a preterite form, see Gramm. p. xxiii: pres. veit, veizt (veiztu), veit; plur. vitum, vituð, vitu, later and mod. vitið, vita; the latter form appears in vellums early in the 14th century, e. g. þér vitið, Fms. vi. 144, from the Hulda: pret. vissa, vissir, vissi (never visti, cp. Goth. wissa, mod. Dan. vidste): subj. pres. vita, pret. vissa; imperat. vit, vittú; part. vitaðr (vitinn, Hornklofi): with neg. suff. veit-at, knows not, Hm. 74; veit-k-a-ek, ‘wot I not I,’ Hkr. iii. 376; veizt-attu, Hbl. 4; vitum-a, we know not, Skv. 3. 18; vissi-t, knew not: [Ulf. witan = εἰδέναι, γιγνώσκειν; A. S. and Hel. witan; Engl. wit; Germ. wissen; Dan. vide; Swed. vita; Lat. videre; Gr. εἰδέναι.]

A. To wit, have sense, be conscious; hneig hón aptr ok vissi ekki til manna, Bjarn. 68; varð hann svá feginn at varla vissi hann, Flóv.; faðirinn vissi ekki lengi, svá þótti honum mikit, Bs. i. 369; hann þóttisk nær ekki vita fyrir hræzlu, Fms. vii. 142; hann var enn eigi örendr en vissi þó ekki, Fb. ii. 453; ek var svá syfjaðr at ek vissa fátt frá mér, Gísl. 6l; hestr laust einn ungan mann í höfuðit, ok sprakk mjök, ok vissi ekki, Bs. i. 314, l. c.; tók hann einn þeirra ok varðisk með, þar til er sá vissi ekki til sín, Fms. vi. 110; hann tók augna-verk strangan, ok vissi hann löngum hvárki í þenna heim né annan, Bs. i. 317; hann vissi lengi ekki hingat, 336; ok vissi þá ekki til sín löngum, 335; hvárt skal hjóna færa annat fram þat sem heldr hefir fé til, nema annat þeirra viti eigi vel ( unless he be not in the enjoyment of his full senses) en þegar er því batnar, Grág. i. 300: with gen., gráðigr halr nema geðs viti, Hm. 19 (see B. 3).

2. vita skyn á, to understand, know, Nj. 223, Grág. ii. 167, Fms. i. 186, xi. 323 (see skyn); vita ván e-s, to expect, Eg. 746, Fms. viii. 180, Nj. 75, Blas. 46.

II. to wit, know; vituð ér enn eða hvat, Vsp.; þeir er vel mart vitu, Hm. 53: ek veit, 76; vita sik saklausan, to know oneself to be sackless. Eg. 49; síðan skaltú vita þitt eyrendi, Finnb. 258; ef þeir vitu þetta eigi, Nj. 231; skaltú ok þat vita, at …, 88; lát sem þú vitir eigi, Ísl. ii. 250; þeir munu vitað hafa með Þráni, Nj. 136; ek veit allt með henni, El.; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; veit ek þann mann er þora man, 89; veizt þú hvat þér man verða at bana?—Veit ek, segir Njáll, 85; veitat hinn er vætki veit, Hm. 74.

2. with prepp.; vita fram (fram-viss); vissi hann vel fram sem Vanir aðrir, Þkv. 15: vita fyrir, to foreknow (for-vitri); vita örlög sín fyrir, Hm. passim; mundi hann þat vita fyrir er hann vissi dauða sinn, Nj. 98: vita til e-s, to know of. Fms. x. 337; ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs. Eg. 78.

3. with the particle ‘at;’ þóttisk Þorkell vita at Grímr var þar, Dropl. 34; hana vissi at skíða-hlaði var við dyrr þær, 29; eigi munda ek vita at blóðrefillinn kæmi við mik í gær líttað, Fms. xi. 144: veitka ek nema þú þykkisk nú minn lávarðr, Hkr. iii. 376.

III. in exclamations; hvat veit ek hvárt menn munu aldri hætta lygi-sögum, Fb. i. 184; var þetta hans bani, sem vita mátti, i. e. of course, Stj. 541; hvat ek veit, hvárt ek mun, what know I! should I? …, as an interjection, Nj. 85; veiztu, ef þú vin átt, farðú at finna opt, Hm. 43; veit þat trúa mín, upon my faith! Edda; veit menn, mod. viti menn! see maðr B. 3; hvar viti menn ( whoever knew) slíku bellt við konungmann, Eg. 415; hvar viti áðr orta mærð með æðra hætti, Edda (Ht.)

IV. to see, try; má ek vita at ek fá af henni nökkurn vísdóm, Stj. 491; ek mun ríða ok hitta Óspak, ok vita at hanni vili sættask, Band. 5; ok vita at vér næðim Sokka víkingi, Fms. ii. 5; sá skal vita, er á strenginum heldr, hvárt hann skelfr, Fb. ii. 129; vil ek fara ok vita, at ek mega bjarga honum, 623. 16; vittu ef þú hjálpir, see if than canst help, Og. 5; vit at þú náir sverði því, Dropl. 28; fara heim ok vita hvers víss yrði, Nj. 114; vér skulum hlaupa at fylkingu þeirra, ok vita at vér komimk svá í gegnum, Fær. 81; skal yðr þat heimilt, ok vita at þit þroskizk hér, 45; sendi Sirpa bónda sinn at vita sér um brún-gras, to fetch for her (cp. vitja), Finnb. 258; ókunnugr ertú mér, ok vil ek vita við skipverja hvat þeim sýnisk ráð, Fbr. 62 new Ed.; ok bað hana vita af hón kenndi höfuðit, Bjarn. 68.

V. to look towards, of a place, = Lat. spectare ad, vergere in; in þat er vissi til norðr-ættar, Edda 22; sá armr er vissi at dikinu, Fms. vi. 406; ok lögðusk þaðan undir sem at veit bænum, viii. 377; bæði þat er aptr vissi ok fram, vii. 94; á þann bekk er vissi móti sólu, vi. 439; þann arminn er vissi at sjánum, viii. 115; rökðu þangat sporin sem klaufirnar höfðu vitað, Ó. H. 152; vissu þá grundvellir upp, en veggir í jörð niðr, Sks. 142 new Ed.; fætr vissu upp, Eg. 508; þar á eynni er vissi til Atleyjar, 222; þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland, Þorf. Karl. 420; en þróask, ef hann vissi til mikilleiks, if it shewed growth, Korm. 8; allt þat er honum þótti grjóts vita, þótti honum við gull glóa, Konr.

2. metaph. to come under that and that head, to respect, mean, have such and such bearing; sökin veit til lands-laga en ekki til Bjarkeyjar-réttar, this case comes under the country-law, and not under the town-law, Fms. vii. 130; eigi veit þannig við, that is not the case, Nj. 180; ef öðru-vísi veit við, Al. 106; seg mér et sanna, hversu við veit, how things stand, Fms. iii. 70; konungr svarar, at mál þat vissi allt annan veg við, Ó. H. 199; hvat veit hrygð þessi? Stj. 600; hvat veit óp þetta, what means this shouting? Fms. viii. 141; hvat vissi laga-frétt sú er Emundr spurði í gær? Ó. H. 87; skipan er hér á vorðin, ok veit ek eigi hvat þat veit, I know not what it means, cannot understand it, Fs. 6; þat man eigi öngra tíðenda vita, i. e. that will mean something great, Nj. 83; gör sem ek býð þér, ok kann vera, at þór viti vel, do as I bid thee, and may be, it will be well with thee, 655 xiii. B. 4; ok rædda um þat at nú mundi vel vita, Ísl. ii. 354; hræzlu (gen.) þat vissi, it savoured of fear, Am. 97; ekki vita slík orð lítils, Sd. 151; hlæra þú af því at þér góðs viti, it is for no good that thou laughest, Bkv. 2. 31; er lítils góðs vissi, Barl. 20: þá gleði er viti til meins, Hom. (St.); þat er til hans veit, what respects him, Orkn. 314; þat er til heiðins siðar veit, N. G. L. i. 383.

3. vita á, to forebode; brakar í klaufum, vind mun á vita, Mar. 1057 (cp. á-vitull); það veit á regn, storm, …, of weather marks.

B. Recipr. to know of one another; þeir vissusk jafnan til í hafinu, Landn. 56; ok vitask þeir við mála-munda þann sín á miðli, to know mutually, Grág. i. 469; better, ok vitusk þeir þat við mála-munda þann, Kb. i. 131.

2. pass.; skyldi aldrei annat vitask, to be known, Fas. i. 22.

3. part.; vitandi né valdandi þessa verks, Fms. ix. 412; margs vitandi, Vsp. 20, Edda 11; vitandi vits, Hm. 17, Fms. v. 258 (cp. A l); vitandi mann-vits, Edda 9; viss vitandi, intentionally, knowingly, jb. 309 A; visir vitendr, Grág. (Kb.) i. 243, ii. 57; visar vitendr, Grág. i. 228.

4. the past pret.; á morgun skal okkur saga vituð verða, to be known, proved, 655 xiii. B. 1; þat mátti eigi vitað verða, 625. 83; ef þetta er satt, þá er þat vitað (clear, manifest) at hón hefir eigi mær verit, Fms. x. 294; þat er vitað ( well known) at sjá. maðr er afbragð annarra manna, vi. 144; ok er þat vitað hver stóriðendi görðusk um hans mál, vii. 124; sá er þeim völlr of vitaðr, that field is marked out for them, Vþm. 18; valr vitinn Friggjar faðm-byggvi, allotted to Odin, Hornklofi.

* * *

(gen. handar, dat. hendi; pl. hendr), f.

1) hand;

taka hendi á e-u, to touch with the hand;

hafa e-t í hendi, to hold in the hand;

drepa hendi við e-u, to refuse;

halda hendi yfir e-m, to protect one;

taka e-n höndum, to seize, capture;

bera hönd fyrir höfuð sér, to defend oneself;

eiga hendr sínar at verja, to act in self defence;

láta e-t hendi firr, to let go out of one’s hands, to lose;

taka í hönd e-m, to join hands with one;

eiga e-t jöfnum höndum, to own in equal shares;

sverja sér af hendi, to forswear;

af hendi e-s, on one’s behalf, on the part of (af hendi landsmanna);

at hendi, as adv. in turn;

hverr at hendi, each in turn;

felast á hendi e-m, to be under one’s protection;

hvat er þér á höndum, what hast thou in hand?;

ef honum væri ekki á höndum, if he had nothing in hand, if his hands were free;

eiga e-t fyrir hendi (höndum), to have in hand (duty, business, engagement);

vera í hendi, to be at hand, at one’s disposal;

hafa vel (illa) í höndum, to behave well (badly);

hafa e-t með höndum, to have in hand, manage, discharge;

hljóta e-t undan hendi e-s, from one, at one’s hand;

á hönd, á hendr, against (lýsa vígi á hönd e-m);

snúa vanda á hendr e-m, to throw the responsibility on one;

fœrast e-t á hendr, to undertake;

ganga (drífa) á hönd e-m, to submit to one;

bjargast á sínar hendr, by one’s own handiwork;

selja, gefa, fá e-t í hönd (hendr) e-m, to give into one’s hands, hand over;

búa e-t í hendr e-m, to make it ready for one;

kalla til e-s í hendr e-m, to lay claim to a thing at the hands of another;

þá sömu nótt, er fór í hönd, the following night;

veðr óx í hönd, the wind rose higher and higher;

vera hœgt um hönd, to be easy in hand;

til handa e-m, into one’s hands;

ganga til handa e-m, to put oneself in another’s hands, submit to him;

ef þat berr þér til handa, if it befalls thee;

þá skömrn kýs ek mér eigi til handa, I will not have that shame at my door;

biðja konu til handa e-m, on one’s behalf, for him;

2) the arm and hand, the arm (höndin gekk af axlarliðnum; hann hefir á hœgri hendi hring fyrir ofan ölnboga);

var eigi djúpara en þeim tók undir hendr, the water just reached to their armpits;

3) hand, side;

á hœgri (vinstri) hönd, on the right (left) hand, side;

á hvára hönd, on either hand;

minnar (yðvarrar) handar, for my (your) part;

4) kind, sort;

allra handa árgœzka, great abundance of all things.

* * *

f., gen. handar, dat. hendi, acc. hönd, pl. hendr, mod. proncd. höndur, gen. handa; [Goth. handus; A. S. and Engl. hand; O. H. G. hant; Germ. hand; Dan. haand; Swed. hand]:—a hand; beit höndina þar er nú heitir úlfliðr, Edda 17; armleggir, handleggir ok hendr, Anecd. 6; kné eðr hendi, Grág. ii. 8; ganga á höndum, Fms. vi. 5; með hendi sinni, K. Þ. K. 5 new Ed.; taka hendi á e-u, to touch with the hand, Fms. x. 110; taka höndum um háls e-m, Nj. 10; hvítri hendi, Hallfred; hafa e-t í hendi, to hold in hand, wield, Eg. 297, Nj. 84, 97, 255; hrjóta ór hendi e-m, Fms. xi. 141; hafa fingrgull á hendi, Nj. 146; handar-högg, Fms. xi. 126, Fas. ii. 459; sjá ekki handa sinna skil (deili), not to be able to see one’s hands, of a dense fog.

2. the arm and hand, the arm, like Gr. χείρ, Nj. 160, 253; á hendi heitir alnbogi, Edda 110; hendr til axla, Fas. i. 160; leggir handa ok fóta, Magn. 532; hönd fyrir ofan úlnlið, Nj. 84; hafa hring á hendi, of an arm-ring, Nj. 131; hring á hægri hendi fyrir ofan ölnboga, Fms. iv. 383:—the arm and arm-pit, ná, taka undir hönd ( arm-pit) e-m, Gþl. 380; var eigi djúpara en þeim tók undir hendr, the water reached to their arm-pits, Ld. 78; taka undir hönd sér, to take hold under one’s arms, Eg. 237, Nj. 200; sjá undir hönd e-m, Fas. ii. 558; renna undir hendr e-m, to backspan one, Háv. 40, 41; þykkr undir hönd, stout, Ld. 272.

3. metaph. handwriting, hand; rita góða hönd, to write a good hand; snar-hönd, running hand, italics.

II. the hand, side; hægri hönd, the right hand; vinstri hönd, the left hand; á hvára hönd, on either hand, each side, Landn. 215; á vinstri hönd, Nj. 196; á hægri hönd; á tvær hendr, on both hands or sides, Ísl. ii. 368, Fas. i. 384; á báðar hendr, Grág.; hvat sem á aðra hönd ber, whatsoever may happen; á aðra hönd … en á aðra, Ld. 46; til hvárigrar handara, Fms. x. 313; til annarrar handar, Nj. 50, 97; til sinnar handar hvárr, 140; til beggja handa, Eg. 65; til ýmsa handa, Bs. i. 750; þver-hönd, a hand’s breadth; örv-hönd.

III. sayings and phrases referring to the hand:

1. sayings; sjálfs hönd er hollust, one’s own hand is best, i. e. if you want to have a thing well done, do it yourself, Glúm. 332, Ó. H. 157; blíð er bætandi hönd, blessed is the mending hand; gjörn er hönd á venju, Grett. 150, Nj. (in a verse), and Edda (Ht. 26); margar hendr vinna létt verk; fiplar hönd á feigu tafli; betri ein kráka í hendi en tvær á skógi, Ld. 96; skamma stund verðr hönd höggvi fegin, see högg.

2. phrases; drepa hendi við, to refuse, Nj. 71; halda hendi yfir e-m, to hold one’s hand over, protect, 266, Fbr. 22, Anecd. 14; taka e-n höndum, to take hold with the hands, seize, capture, Fms. x. 314, Nj. 265, passim; eiga hendr sínar at verja, to act in self-defence, 84, 223; hefja handa, to lift the hands, stir for action, 65, Ld. 262; bera hönd fyrir höfuð sér, to put one’s hand before one’s head, stand on one’s guard, defend oneself; vera í hers höndum, óvina höndum, to be in a state of war, exposed to rapine; vera í góðum höndum, vina-höndum, góðra manna höndum, to be in good hands, among friends.

β. læknis-hendr, ‘leech hands,’ healing hands; pains and sickness were believed to give way to the magical touch of a person gifted with such hands, Sdm. 4, Magn. S. Góða ch. 36 (Fms. vi. 73), cp. Rafns S. ch. 2; hönd full, a handful, Fms. ii. 302, vi. 38, viii. 306; fullar hendr fjár, hands full of gold:—kasta hendinni til e-s, to huddle a thing up; með harðri hendi, with hard hand, harshly, rudely; með hangandi hendi, with drooping hand, slothfully; fegins hendi, with glad hand, joyfully; sitja auðum höndum, to sit with empty hands, sit idle; but með tómar hendr, empty-handed, portionless, Thom.:—láta hendr standa fram úr ermum, to work briskly; víkja hendi til e-s (handar-vik), to move the hand to do a thing; það er ekki í tveim höndum að hafa við e-n, of double handed (i. e. faltering) half measures, when the one hand undoes what the other has done; kann ek þat sjá at ekki má í tveim höndum hafa við slíka menn, Band. 3; láta hönd selja hendi, of a ready bargain; láta e-t ganga hendi firr, to let go out of one’s hands, lose, Ld. 202; ok lét sér eigi hendi firr ganga, and never lost sight of him, 656 ii. 4; e-m fallask hendr, to be discomfited, lose one’s head (see falla); leggja görva hönd á allt, to be a ready hand, adept in everything, Thom. 300 (see göra F. 2); taka í hönd e-m, to join hands, Nj. 3; takask í hendr, to join, shake hands, Grág. ii. 80; leggja hendr saman, id., Gþl. 18,—of shaking hands as symbolical of a bargain, see the compds hand-lag, hand-festi, handa-band; eiga, taka, jöfnum höndum, to own, take with even hands, i. e. in equal shares, Grág. i. 171, ii. 66, Hkr. i. 318; vinna jöfnum höndum, to work even-handed, to help one another; e-m eru mislagðar hendr, one’s hands are amiss, when bad work is done by one from whom better was expected; honum hafa verið mislagðar hendr, etc.

B. Metaph. usages:

I. dat., sverja sér af hendi, to forswear, Fms. vii. 176; færa af höndum sér, to dismiss, Grág. i. 248; hefjask af höndum e-m, Fms. xi. 59:—af hendi e-s, on one’s behalf, part, Landn. 154; af hendi Hákonar, Fms. i. 20, iv. 118; af hendi landsmanna, ix. 359; af sinni hendi, of one’s own hand, for one’s own part, Grág. i. 392; reiða, greiða, gjalda, inna af hendi or höndum, to discharge, pay off, Fms. vii. 230, Nj. 146, 190, 232, 239, 257, 281, Grág. i. 82, ii. 374; selja, láta af hendi (höndum), to part with, dismiss, Nj. 186, 231, Fms. vii. 173, Rb. 12; líða af hendi, to pass, of time, Ísl. ii. 144, Fms. iv. 83: koma, bera at hendi, to happen, Nj. 71, 177: at hendi, as adv. in turn; hvern at hendi, each in turn, Fms. i. 150: þar næst Gunnarr, þá Loðinn, þá hverr at hendi, Nj. 140; hverr segir at hendi þat er frá honum hefir stolit verit, Mar.: felask á hendi e-m, to be under one’s charge, protection, Nj. 201, Bs. i. 167, 173. vera e-m á hendi, id., Fms. vii. 243; vera bundinn á hendi e-m, Sturl. i. 57: hafa e-t á höndum (hendi), to have a thing in hand, of duty, business to be done, Grág. i. 38; eiga ferð á höndum, Ld. 72; hvat er þér á höndum, what hast thou in hand? for what art thou concerned, distressed? Nj. 133, Ld. 270; ella eru þér stórir hlutir á höndum, Fms. vii. 30; ef honum væri ekki á höndum, if he had nothing in hand, if his hands were free, Ld. 42: eiga e-t fyrir hendi (höndum), to have in hand (duty, business, engagement), Fas. ii. 557; farvegr langr fyrir hendi, Fms. xi. 316; tveir kostir fyrir höndum, Nj. 264, Grág. i. 279; hafa sýslu fyrir höndum, Ísl. ii. 344; eiga vandræði fyrir höndum, Ld. 4; eiga gott fyrir höndum, Hkr. iii. 254: vera í hendi, to be at hand, within reach, at one’s disposal, in one’s power; hann er eigi í hendi, Fms. vi. 213; þat er eigi í hendi, ‘tis no easy matter, v. l.; hafa raun ( evidence) í hendi, Bs. i. 708; hafa ráð e-s í hendi sér, Ld. 174, Fas. i. 260; hafa vel, ílla í höndum, to behave well, badly, Ísl. ii. 387, Eg. 158; varð honum þat vel í höndum, 50: hafa e-t með höndum (fé, auðæfi, embætti, etc.), to have in hand, manage, discharge, Grág. ii. 389, Greg. 25, Stj. 248, Hkr. iii. 131; to design, hafa ráð, stórræði með höndum, 623. 51: hljóta undan hendi e-s, from one, at one’s hands, Fas. i. 365: undir höndum, eigi lítill undir höndum, not a small man to handle, Fms. vii. 17; vera undir höndum e-m, to be under or in one’s hands, under one’s protection, in one’s power, Sks. 337, Fms. i. 7, 13; sitja undir hendi e-m, Hkr. i. 166,—um hendr, Fms. iv. 71, is prob. an error = undir hendi.

2. absol., annarri hendi, on the other hand, Fms. vii. 158; en annarri hendi vildu þeir gjarna veita konungi hlýðni, ix. 258.

II. acc., with prepp.; á hönd, á hendr, against; höfða sök, lýsa vígi (etc.) á hönd e-m, to make a suit … against, Grág. i. 19, Nj. 86, 87, 98, 99, 101, 110, 120, 230; hyggja e-t á hendr e-m, to lay a thing to a person’s charge, Hom. 115; reynask á hendr e-m, to have a charge brought home to one, Fms. xi. 76; snúa vanda á hendr e-m, to throw the responsibility upon …, Nj. 215; færa, segja stríð á hendr e-m, to wage, declare war against one; fara geystr á hendr e-m, to rage against, Fms. vii. 230; færask e-t á hendr, to undertake, Nj. 126; ganga á hönd e-m, to vex one, 625. 33; sótt elnar á hendr e-m, Eg. 126; leggja e-t á hendr e-m, to lay ( a burden) on one’s hands, Fms. xi. 98; in a good sense, ganga á hönd, to pay homage to, submit, Ó. H. 184; dreif allt fólk á hönd honum, submitted to him, filled his ranks, Fms. i. 21; bjargask á sínar hendr, by one’s own handwork, Vápn. 28; (for at hönd, Grág. i. 135, read á hönd): selja, fá, gefa e-t í hönd, hendr e-m, to give into one’s hands, hand over; selja sök í hönd e-m (handsöl), Grág. ii. 80, Nj. 4, 98, 112, 186; so, halda e-u í hönd e-m, Ísl. ii. 232, Fms. vii. 274; búa í hendr e-m, to make it ready for one, Ld. 130; veiði berr í hendr e-m, Nj. 252; kalla til e-s í hendr e-m, to lay claim to a thing at the hands of another, Ld. 300, Eg. 350, Fms. iv. 222, ix. 424; þegar í hönd, offhand, immediately, Bs. i; þá sömu nótt er fór í hönd, the following night, Fms. viii. 397, Glúm. 341; gjalda í hönd, to pay in cash, Vm. 16; veðr óx í hönd, the wind rose higher and higher, Fb. i. 432: undir jafna hönd, equally, Sturl. iii. 243; standa óbrigðiliga undir jafna hönd, Dipl. v. 26: væra hægt um hönd, to be easy in hand, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni að vera, Núm. 1. 10; but mér er e-t um hönd, it is awkward, costs trouble: hafa við hönd sér, to keep at hand, Fms. x. 264; tóku konur manna ok dætr ok höfðu við hönd sér viku, Grett. 97; hafa e-t við höndina, to have it at hand.

III. gen., with prepp.; til handa e-m, into one’s hands; fara Guði til handa, to go into God’s hands, Blas. 51; ganga til handa e-m, to put oneself in another’s hands, submit to him, Rb. 404, Eg. 12, Fms. vii. 234, Fas. ii. 522; ef þat berr þér til handa, if it befalls thee, i. 135; þá skömm kýs ek mér eigi til handa, I will not have that shame at my door, Nj. 191: for one, on one’s behalf, biðja konu til handa e-m, 120, 180, Grág. i. 353; í þeirri bæn er hann orti oss til handa, for its, for our use, our sake, 655 i. 2; hann hélt fénu til handa Þrándi, Landn. 214, Nj. 151; safnar konungr liði (til) handa Oddi, Fas. ii. 553; til handa Þorkatli, Fs.

β. dropping the prep. til; mikit fé handa honum, Rd. 195 (late MSS.): whence, handa has become an adverb with dat., handa e-m, for one, Lat. alicui, which is freq. in mod. usage.

2. adverbial; allra handa, Dan. allehaande, of every kind; allra handa árgæzka, Edda (pref.); allra handa ganganda fé, Þórð. 51 new Ed.; fjögurra handa, of a fourfold kind, H. E. i. 525.

3. absol., minnar handar, for my part, Ísl. ii. 356; yðvarrar handar, for your part, Fms. ix. 498; hvárrar-tveggju handar, on either hand, Skálda 164; innan handar, within one’s hands, easy, Ld. 112; þótti þeim innan handar falla at taka land þetta hjá sér sjálfum, 210.

C. COMPDS:

I. plur., handa-afl, n., Edda, = handafl, p. 237. handa-band, n. a joining or shaking of hands, as a law term = handlag, Dipl. i. 11, iv. 2, Vígl. 23; in plur., Bs. (Laur. S.); heilsa, kveðja með handabandi. handa-festi, f. a hold for the hands, Fms. ii. 276. handa-gangr, m. grasping after a thing with all hands, Fas. iii. 345. handa-görvi, f. ‘hand-gear,’ gloves, Sd. 143, Fbr. 139. handa-hóf, n., in the phrase, af handahófi, at random. handa-kenning, f. hand touching, Eluc. 20. handa-klapp, n. a clapping of hands, Skálda 174. handa-læti, n. pl. gestures with the arms, Sks. 116. handar-mál, n., in the phrase, at handarmáli, in heaps; var þá drepit lið hans at handarmáli, Fas. i. 41. handa-saumr, m. tight gloves, Bs. ii. 10. handa-síðr, adj. = handsíðr. handa-skil, n. pl., in the phrase, sjá ekki h., not to see one’s own hands, as in the dark, in a dense fog. handa-skol, n. pl. maladroitness; það er allt í handaskolum. handa-skömm, f. shameful work, a scandal; það er mesta h.! handa-staðr, m. the print of the hands. Fas. i. 285. handa-tak, n., -tekt, f., -tekja, u, f. a taking of hands, as a bargain, Háv. 42, H. E. ii. 194, D. N. i. 398. handa-tæki, n. pl. a laying hold, a fight, Bs. i. (Laur. S.): a pledging of hands, Dipl. ii. 6, D. N. passim. handa-upphald, n. a lifting the arms, Stj. 296. handa-verk, n. pl. one’s handiwork, doings, N. G. L. i. 76, Fms. vii. 295, Stj. 198; í handaverkum eða bókfræði, 46; handaverk manna, men’s handiwork, Blas. 47; Guðs h.; ek em þín h., Sks. 610; hans h., Fms. viii. 406.

II. sing., handar-bak, n. the back of the hand, Sdm. 7. handar-gagn, n. a being ready to the hand; leggja e-t til handargagns, to lay it so as to be ready at hand, Hkr. ii, 158, 249. handar-grip, n. a measure, = spönn, Karl. 481. handar-hald, proncd. handarald, n. a handle, Fas. ii. 355. handar-jaðarr, m. the hand’s edge; in the phrase, vera undir handar-jaðri e-s, to be in one’s hands, in one’s power, Fær. 201. handar-kriki, a, m. ‘hand’s-creek,’ the arm-pit, Eg. 396, Fms. vi. 348, Sturl. ii. 37. handar-mein, n. a sore in the hand, Bs. i. 115, 187, Sturl. ii. 177. handar-stúfr, m. a ‘hand-stump,’ stump of the arm, the hand being hacked off, Fms. x. 258, xi. 119. handar-vani, a, m. maimed in hand, Hm. 70, Matth. xviii. 8. handar-veif, n., í handarveifi, in a ‘wave of the hand,’ in a moment. handar-vik, n. the hands’ reach, movement, work; lítið handarvik, a small work. handar-væni, a, m. want of hands (?), Hm. 72.

☞ For the compds in hand- see pp. 237, 238.

(-ar, -ir), m.

1) lot;

bera (leggja) hluti í skaut, to throw the lots into a cloth (lap of a garment);

skera (marka) hluti, to mark the lots;

2) amukt, talisman (hlutr er horfinn or pússi þínum);

3) share, allotment, portion (hann fœrði Ølvi skip sin ok kallar þat vera hans hlut);

4) part (of a whole);

höggva í tvá hluti, to cut in two parts;

mestr hlutr liðs, the most part of the company;

meiri hlutr dómanda, the majority of the judges;

tveim hlutum dýrra, twice as dear;

5) participation;

eiga hlut í e-u or at e-u, to have part in, be concerned in (mér uggir, at hér muni eigi gæfumenn hlut í eiga);

þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned;

6) condition, position, lot;

eiga hlut e-s, to be in one’s place (position);

ef þú ættir minn hlut, if thou wert in my place;

láta hlut sinn, to be worsted;

sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down;

leggja hlut sinn við e-t, to cast in one’s lot with, to espouse a cause;

hafa (fá) hærra, meira (lægra) hlut, to get the best (worst) of it;

7) thing;

allir hlutir, all things;

kynligr hlutr, a strange thing;

um alla hluti, in all things, in all respects.

* * *

m., the original form was diphthongal, hlautr, like the Gothic, as is borne out by the kindred and derivative words hlaut, hleyti, q. v.; the acc. was weakened into o, hlotr, Fms. xi. 128; and lastly into u, hlutr; old nom. pl. hlotar, Jómsv. S. l. c., but commonly hlutir; gen. sing. hlutar: [Goth. hlauts = κληρος, Mark xv. 24, Col. i. 12, Ephes. i. 11, Luke i. 9; A. S. and Hel. hlot; Engl. lot; Germ. loos; Dan. lod; Swed. lott; the Goth., Germ., and earliest Scandin. have a long vowel, and prob. also A. S. and O. H. G. (hlôt, not hlot); the Ormul. spells lott with a short vowel, as is the case also in Icel., Dan., Swed., and Engl.]

A. A lot; the ceremony of drawing lots was like that described in Homer; each party marked his lot (skera or marka hluti), which was then thrown into a sheet (lap of a garment, bera or leggja hluti í skaut), and a third person came and drew a lot out; (it was not thrown out by shaking.) This drawing of lots was originally a sacred ceremony; it was used in sacrifices (by way of augury, see below), in sharing booty or an inheritance; in law the order in which suits came on was decided by lot, in banquets the seats of honour were so assigned (e. g. who was to sit next to the daughter of the house), etc. Many words in the language refer to this old rite, and the ceremony is thus described: en hluti skyldi skera ok í skaut bera, Fms. vii. 140; kom þat ásamt með þeim at hluti skyldi bera í skaut, … skyldi því hvárir-tveggju una sem hlutr segði, vóru þá hlutir markaðir; þá mælti Norðbrikt til Gyrgis: ‘lát mik sjá hversu þú markar þinn hlut at vit markim eigi báðir einn veg;’ hann gerði svá; síðan markaði Norðbrikt sinn hlut, ok kastaði í skaut ok svá báðir þeir; síðan gékk sá maðr at er til (upp, v. l.) skyldi taka, ok tók upp annan hlutinn milli fingra sér …; síðan var at hugat þeim hlutinum ok kenndu þar allir mark Gyrgis, vi. 136, 137: hverr maðr er sök hefir með at fara í dóm, þá skal hlut bera í skaut, einn, þótt hann hafi fleiri sakar í dóm þann, hverr maðr skal merkja hlut sinn ok bera alla saman í skaut, ok skal maðr taka fjóra hluti senn upp, Grág. i. 37; bjóða til hlutfalla ok bera þar hluti í skaut, 74; menn báru þá hluti sína í skaut ok tók jarlinn upp; … svá sagði hlutr til, at Egill skyldi sitja hjá jarls-dóttur um kveldit, Eg. 247; en þá er tólfmenningr var skipaðr til at sitja ok settir hlutir til hverr næst skyldi sitja Ástríði, dóttur Vigfúss hersis, ok hlaut Eyjólfr ávalt at sitja hjá henni, Glúm. 331: nú ræða þeir um goðorðit ok verða eigi ásáttir, vildi hverr sinn hlut ( case) fram draga; þá leggja þeir hluti í skaut, ok kom jafnan upp hlutr Silfra, Fs. 68; þeir lögðu hluti á, ok hlaut Þrándr, Fær.

2. of sacrifice; vóru þá görvir hlutir af vísinda-mönnum ( soothsayers), ok feldr blótspánn til, en svá gékk fréttin, at …, Fas. i. 452; cp. hristu teina ok á hlaut sá, Hym. 1; and, þá kná Hænir hlautvið kjósa (= taka upp hluti), Vsp. l. c.; see also hlaut, hlauttein, p. 270.

II. the hlutir were talismans or little images, which people used to wear on their persons; síðan tekr jarl skálar ( scales) góðar … ok fylgðu tvau met ( weights), annat af gulli en annat af silfri; þar var á líkneskja manns, ok hétu þat hlutar (hlotar sem fornmönnum var títt at hafa, add. in v. l.), ok fylgði sú náttúra, at þá er jarl lagði þá í skálarnar, ok kvað á hvat hvárr skyldi merkja, ok ef sá kom upp ( turned up) er hann vildi, þá breylti sá í skálinni svá at varð glamm af. Jarl gaf Einari skálarnar ok varð hann glaðr við ok síðan kallaðr Einarr Skálarglam, Jómsv. S. (1824) 37, 38; hlutr er horfinn ór pússi þínum sá er Haraldr konungr gaf þér í Hafrsfirði, ok er hann nú kominn í holt þat er þú munt byggja, ok er á hlutnum markaðr Freyr af silfri, Fs. 19; ok vili Freyr þar láta sinn hlut niðr koma er hann vill sitt sæmdar-sæti setja, 22; cp. Landn., hann sendi Finna tvá í hamförum til Íslands eptir hlut sínum, 174; hann hefir líkneski Þórs í pungi sínum af tönn gört …; nú fannsk engi sá ‘hlutr’ í hans valdi, Fs. 97: the ‘gumna heillir’ or talismans, mentioned in Sdm., were prob. hlutir.

B. Metaph., without the actual drawing of lots:

I. a share, allotment, portion; skal þat þeirra er biskup lofar skilnað, hafa slíkan hlut fjár ( portion) við annat, Grág. i. 329: of booty, hann færði Ölvi skip sín ok kallar þat vera hlut hans, Nj. 46: of a finder’s share, heimtir hlut af sauðunum, Háv. 40; halda til hlutar, id.

β. esp. of a fisherman’s share of the catch, Band. 4, cp. Höfuðl. 1; a fishing boat has one or two hundred … í hlut, each of the crew (hásetar) taking his ‘hlutr,’ and besides this there was a færis-hlutr ( line share) or netja-hlutr ( net share), skips-hlutr (ship’s share), and lastly for-manns-hlutr (foreman’s share, he getting double); see the remarks on aflausn.

γ. a share, lot, portion, of inheritance, often in early Dan. law, where the daughter received a half, the brother a whole portion, sun til ful lot, oc dotær til half lot, Wald. Sjæll. Lov., p. 1;—whence in Dan. broder-lod, söster-lod, = a brother’s, sister’s portion; en komi jafnmikit fé á hlut hvers þeirra, Grág. (Kb.) i. 220: of duty, kom þat á hlut Andreas postula, 625. 64.

2. metaph. phrases; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, Fms. i. 74, Fb. ii. 62; þeirra h. brann við, got singed, Hkr. ii. 178; þinn hlutr má ekki verða betri en góðr, thy case cannot be better than good, is as good as it can be, Nj. 256; ella muntú finna á þínum hlut, thou shalt find it to thy cost, Ld. 98; þeirra h. varð æ minni ok minni, their lot grew ever worse and worse, Fms. x. 250; eigi skyldi hennar h. batna við þat, her case should not mend with that, Nj. 52; sitja yfir hlut e-s, to oppress, weigh a person down, Eg. 512, Nj. 89, Fb. iii. 450; mínka sinn hlut, to yield one’s lot ( right), 451; láta sinn (hlut) undir liggja, to let one’s lot be the nethermost, Bárð.; leggja hlut sinn við e-t, to throw in one’s lot with a thing, to espouse a cause, run a risk, Lv. 45 (twice), Fb. iii. 166, Sturl. i. 162 C; eigi mundi svá Sverrir gera, ef hann ætti várn hlut, S. would not do so if he had our lot, our cards in his hand, Fms. viii. 392; eigi mundir þú svá renna frá þínum manni, ef þú ættir minn hlut, xi. 72; hafa (fá) hærra (meira, lægra) hlut, to get the better ( less) share, to get the best ( worst) of it, to win or lose, Eb. 194, Fs. 32, 113, Nj. 90, 224, Fas. i. 252, Fms. vi. 412, viii. 284, Hkv. 2. 19; hafa allan hlut mála, Bs. i. 82; eiga hlut at e-u, to own a share in, take part ( interest) in, interfere ( meddle) in a thing, be concerned about, Eb. 124, Nj. 27, 101, 119, Fms. xi. 83; þar er þú ættir hlut at, wherein thou wast concerned, Nj. 54; nú mun eigi mega sitjanda hlut í eiga, to take a sitter’s part in it, i. e. not stir in the matter, 110; hér munu eigi gæfu-menn í hlut eiga, 179; hafa inn vesta hlut af, to behave meanly, Eg. 271.

II. a part, Lat. pars; enn efra hlut Hrunamanna-hrepps, Landn. 312: mestr h. liðs, the most part of the body, Eg. 275; meiri hlutr, búa, dómanda …, the majority of the neighbours, judges …, Nj. 237, Grág. i. 79; tíundi h. eyrir, a tenth part of an ounce, 357: byggja jörð til hlutar, to lease an estate in shares, N. G. L. i. 137: sjau hlutum ljósari, seven times brighter, Eluc. 44; tveim hlutum dýrra, twice as dear, Landn. 243; eins hlutar ( on the one hand) … annars hlutar ( on the other hand), 625. 172.

III. a case, thing, Lat. res; hvern hlut, everything, Nj. 53; á engum hlut, in nothing, Fms. ii. 27; í öllum hlutum, in everything, passim; allir hlutir, all things, Edda 147 (pref.); aðra hluti, other things, Fms. i. 213; alla hluti þá er …, all things whatsoever, Ld. 18; allir þeirra hlutir, all their things, Fms. x. 250; fjórir eru þeir hlutir ( cases) er menn ber í átt, Grág. i. 361; hverngi hlut ( reason) er maðr vill til þess færa, 179; fyrir tengda sakir ok annarra stórra hluta er hér hvarfla í milli, Nj. 147; undarlegr, kynlegr h., a strange thing, Ld. 200, Fms. x. 169; iðna slíka hluti, Grág. i. 149; eru þér stórir hlutir á höndum, Fms. vii. 30: a deed, fact, orðinn h., a bygone thing, Fr. fait accompli, Nj. 20; einn lítill h., a little thing, small matter, Fms. ix. 448.

β. with neg. adv. = Engl. naught; görðit hlut þiggja, Am. 94; ekki lyt (lyf MS.), Skv. 1. 9; engi hluta(r), noways, 656 C. 25.

(-ar, -ir), m.

1) mind;

í hug eða verki, in mind or act;

vera í hug e-m, to be in one’s mind;

koma e-m í hug, to come into one’s mind, occur to one;

leiða e-t hugum, to consider;

ganga (líða, hverfa) e-m ór hug, to pass out of one’s memory, to be forgotten;

snúa hug sínum eptir (at, frá) e-u, to turn one’s mind after (to, from);

mæla um hug sér, to feign, dissemble;

orka tveggja huga um e-t, to be of two minds about a thing;

orkast hugar á e-t, to resolve;

ef þér lér nökkut tveggja huga um þetta, if thou be of two minds about the matter;

2) mood, heart, temper, feeling;

góðr hugr, kind heart;

illr hugr, ill temper, spite;

heill hugr, sincerity;

reynast hugi við, to make close acquaintance;

hugir þeirra fóru saman, they loved each other;

3) desire, wish;

leggja hug á e-t, to lay to heart, take interest in;

leggja lítinn hug á e-t, to mind little, neglect;

leggja hug á konu, to fall in love with a woman;

mér leikr hugr á e-u, I long (wish) for a thing;

e-m rennr hugr til e-s, to have affection for one;

mér er engi hugr á at selja hann, I have no mind to sell him;

4) foreboding;

svá segir mér hugr um, I forebode;

hann kvað sér illa hug sagt hafa ( he had evil forebodings) um hennar gjaforð;

mér býðr hugr um e-t, I anticipate (eptir gekk mér þat, er mér bauð hugr um);

mér býðr e-t í hug, it enters my mind, I think;

gøra sér í hug, to imagine;

5) courage;

hugr ræðr hálfum sigri, a stout heart is half the battle;

herða huginn (hug sinn), to take heart, exert oneself.

* * *

m., gen. hugar, dat. hugi and hug, pl. hugir; an older form hogr occurs in very old MSS., e. g. hog-gði, 655 xxv. 2, and still remains in the compds hog-vrr etc., see p. 280: [Ulf. hugs = νους, but only once, in Ephes. iv. 17, whereas he usually renders νους etc. by other words, as fraþi, aha, muns; A. S. hyge; Hel. hugi; O. H. G. hugu; Dan. hu; Swed. håg; hyggja, hugga, hyggð, -úð (q. v.) are all kindred words and point to a double final]:—mind, with the notion of thought, answering to Germ. gedanke; hugr er býr hjarta nær, Hm. 94; engi hugr má hyggja, Fms. v. 241; enn er eptir efi í hug mínum, 623. 26; í hug eða verki, in mind or act, Fms. vi. 9; koma e-m í hug, to come into one’s mind, to bethink one, iv. 117, Fb. ii. 120, 325; vera í hug e-m, to be in one’s mind; þat mun þér ekki í hug, thou art not in earnest, Nj. 46, Fms. iv. 143; hafa e-t í hug, to have a thing in mind, intend; renna hug sínum, to run in one’s mind, consider, vii. 19; renna hug or hugum til e-s, Hom. 114; koma hug á e-t, to call to mind, remember, 623. 16; leiða e-t hugum, to consider, Sks. 623; leiða at huga, Skv. 1; ganga, líða, hverfa e-m ór hug, to forget, Ó. H. 157, Fms. vi. 272; snúa hug sínum eptir (at, frá) e-u, to turn one’s mind after (to, from) a thing, iv. 87, Eb. 204; mæla um hug sér, to feign, dissimulate, Fær. 33 new Ed., Hkv. 2. 15, Am. 70; orka tveggja huga um e-t, to be of two minds about a thing, Þjal. 31; orkask hugar á e-t, to resolve, Grett. 207 new Ed.; ef þér lér nokkut tveggja huga um þetta mál, if thou be of two minds about the matter, Odd. 112 new Ed.; ok ljær mér þess hugar (thus emend.) at né einn fái fang af honum, I ween that none will be a match for him, Fms. xi. 96.

II. denoting mood, heart, temper, feeling, affection; góðr h., a good, kind heart, Hm. 118; íllr h., ill temper, spite, id.; heill h., sincerity, Sól. 4; horskr h., Hm. 90; í góðum hug, in a good mood, Fms. vi. 110, ix. 500 (v. l.), Stj. 453; in plur., vera í hugum góðum, Fas. i. 441 (in a verse); or simply, í hugum, ‘in one’s mind,’ cheerful, Hkm. 9, Hým. 11; bæði reiðr ok í hugum, both when angry and when glad, Post. 168; í reiðum hug, in angry mood, Fms. vi. 4; í hörðum hug, in hard ( sad) mood, distressed, 655 xii. 3; í íllum hug, in evil mood; af öllum hug, from all one’s heart, 686 B. 2 (Matth. xxii. 37), cp. Hm. 125: and adverb., alls hugar, from all one’s heart, Hom. 68; all hugar feginn, Hom. (St.): reynask hugi við, to try one another’s mind, make close acquaintance, Fb. iii. 446; því at hón vildi reynask hugum við hann ( examine him), Fs. 128; hugir þeirra fóru saman, their minds went together, they loved one another, 138.

III. denoting desire, wish; leggja hug á e-t, to lay to heart, take interest in, Nj. 46; leggja mikinn hug á um e-t, Eg. 42; leggja allan hug á e-t, Ó. H. 44, 55; leggja lítinn hug á e-t, to mind little, Fms. x. 61; to neglect, 96; leggja hug á konu, to love a woman, Fs. 137, Fb. i. 303; leika hugr á e-u, to long, wish for a thing, hón er svá af konum at mér leikr helzt hugr á, Fms. vii. 103, Rd. 254; hugir þínir standa til þess mjök, Hom. 53; e-m rennr hugr til e-s, to have affection for one, Fb. i. 279; e-m er hugr á e-u, to have a mind for a thing, be eager for, have at heart; mér er engi hugr á at selja hann, I have no mind to sell him, Fms. i. 80, iv. 30, vii. 276; er þér nú jammikill hugr á at heyra draum minn sem í nótt? Dropl. 22, Nj. ii.

2. in plur., personified, almost like fylgja or hamingja, q. v., a person’s ill-will or good-will being fancied as wandering abroad and pursuing their object; for this belief see the Sagas passim, esp. in dreams; þá vakti Torfi mik, ok veit ek víst, at þetta eru manna hugir, Háv. 55; þetta eru íllra manna hugir til þín, Þórð. 65; hvárt syfjar þik, Járnskjöldr faðir? Eigi er, Járndís dóttir, liggja á mér hugir stórra manna, art thou sleepy, father? Not so, daughter, but the minds of mighty men weigh upon me, Fb. i. 258: popular sayings referring to the travelling of the mind, e. g. fljótr sem hugr manns, swift as thought (Germ. gedankenschnell), cp. the tale of the race of Hugi and Thjalfi, Edda, and of Odin’s ravens Hugin and Munin.

IV. with the notion of foreboding; svá segir mér hugr um, ‘so says my mind to me,’ I forebode, Fs. 127; kveðsk svá hugr um segja, sem konungr myndi úmjúklega taka því, Ó. H. 51; kvað sér ílla hug sagt hafa um hennar gjaforð, her wedlock had boded him evil, Ísl. ii. 19; en kvaðsk þó úvíst hugr um segja, hver …, i. e. he had little hope, how …, Fb. i. 360; e-m býðr e-t í hug, it bodes one, Ísl. ii. 32; bauð konungi þat helzt í hug, at …, Ó. H. 195, Eg. 21 (see bjóða IV); göra sér í hug, to imagine, Fms. viii. 338; telja sér í hug, id., Fb. ii. 322, Eb. 204.

V. denoting courage; hugr ræðr hálfum sigri, a stout heart is half the battle, a saying, Fms. vi. 429 (in a verse); hugr ok áræði, Stj. 71; með hálfum hug, half-heartedly, faintly; með öruggum hug, fearlessly; herða huginn, Eg. 407, Ó. H. 241; engi er hugr í Dönum, Hkr. i. 338; treysta hug sínum, Odd. 112 new Ed.; hugar eigandi, bold, Fas. i. 522 (in a verse), Korm. 200; bregðask at hug, Þórð. 48; þat segi þér, at mér fylgi engi hugr, Fms. vii. 297; engi hugr mun í vera, Glúm. 356, passim.

VI. COMPDS: hugarangr, hugarbeiskleikr, hugarbót, hugarburðr, hugarekki, hugarfar, hugarfýst, hugarglöggr, hugargóðr, hugarhræring, hugarhvarf, hugarkraptr, hugarlátliga, hugarlund, hugarótti, hugarreikan, hugarspeki, hugarstyrkr, hugarstyrkt, hugarválað, hugarvíl, hugaræði.

B. COMPDS: hugást, hugblauðr, hugbleyði, hugblíðr, hugboð, hugboðit, hugborð, hugborg, hugbót, hugbrigðr, hugdirfð, hugdirfl, hugdjarfr, hugdyggr, hugfallast, hugfastliga, hugfastr, hugfár, hugfeldr, hugfesta, hugfróun, hugfró, hugfullr, huggóðr, huggæði, hughraustr, hughreysta, hughreysti, hughryggr, hughvarf, hughægr, hugkvæmi, hugkvæmiligr, hugkvæmr, huglauss, hugleggja, hugleiða, hugleiðing, huglétt, hugléttir, hugleikit, hugleysa, hugleysi, huglítill, hugljúfi, hugljúfr, hugmaðr, hugmannliga, hugmóðr, hugmynd, hugprúðr, hugprýði, hugrakkr, hugraun, hugreifr, hugrekki, hugrenning, hugreynandi, hugró, hugrúnar, hugsjó, hugsjón, hugsjúkr, hugskot, hugsnjallr, hugsótt, hugspakligr, hugspakr, hugspeki, hugspæi, hugsteinn, hugsterkr, hugstiginn, hugstoltr, hugstórr, hugstyrkr, hugstæðr, hugsvala, hugsvalan, hugsvinnr, Hugsvinnsmál, hugsýki, hugsýkja, hugtregi, hugtrúr, hugveikr, hugvekja, hugvit, hugvitr, hugvitsmaðr, hugværr, hugþekkliga, hugþekkr, hugþokkaðr, hugþokkan, hugþokki, hugþótti, hugþungt.

II. in pl. in a few words, mostly poëtical: hugum-prúðr, adj. = hugprúðr; Hjálmarr inn h., a nickname, Fas. hugum-sterkr, -stórr, -strangr, adj. = hugstórr, etc., Hkv. 1. 1, Korm., Jd. 38, Fas. i. 418.

(má, mátta, mátt), v.

1) to be able to do, with acc.; eigi eru Asynjur úhelgari ok eigi megu þær minna, they are not less powerful; svá at vér mættim ekki, so that we could do nothing; m. betr, to be the stronger; m. við e-m, to be able to withstand one (hann mun ekki m. einn við mörgum); skulu mikit þín orð m. við mik, thy words shall have much weight with me;

2) of health; m. vel, to be well; m. lítt, illa, to be poorly (hann spurpi, hversu hann mætti. — Eigi má ek nú vel, sagði hann); m. e-m, to do for one (má yðr þat, er yfir margan gengr);

3) with infin., to be able; mátt þú sjá hana, ef þú vill, thou canst see her, if thou wilt; hann mátti ekki mæla, he could say nothing;

4) to be permitted, allowed (hann mátti aldri tala til Kjartans, svá at Þorkell var hjá); nú man eigi m. sitjanda hlut í eiga, one must not remain sitting, be inactive;

5) ellipt., the verb being understood (lemja man ek bogann, ef ek má); ferr þat sem má, go that as it may; má, at, it is possible that; þeir spurðu hversu þat mætti, how that could be.

* * *

pres. in a pret. form má, mátt, má; plur. megum, megut, megu, later and mod. megit, mega; pret. mátti; subj. pres. megi, pret. mætti; part. mátt; with suff. má’k = má ek, Og. 33; mætta’k = mætta ek, Þkv. 3; máttú = mátt-þú, passim: with neg. suff. pres. 1st pers. má’k-a, I cannot, Stor. 18; má’k-at ek, Am. 12; má’k-a’k, 52; má’kk-at-ek, Hallfred (Fs. 107): pret. mátti’g-a’k, I could not, Og. 32: [Ulf. magan = δύνασθαι; A. S. magan; Engl. may, might; Germ. mögen; Dan. maae.]

B. To have strength to do, avail; svá at vér mættim ekki, so that we availed not, Am. 17; mega betr, to be the stronger, Karl. 423; allt má þó nauðigr skyldi, a saying, i. e. necessity is a great schoolmaster, Sturl. iii. 255; eigi megu þær minna, they are not less powerful, Edda 13; hverr er sá Guð, eða hvat má hann? 2: with dat., mega við e-m, to be able to withstand one; hann mun ekki mega einn við mörgum, Art. 22; ekki má við marginum, none can withstand the many, Fms. xi. 278; mega sér, var honum haldit til vinnu þegar er hann mátti sér nokkut, as soon as he grew strong, had any strength, Bs. i. 35; skulu mikit þín orð mega við mik, thy words shall go for much, Nj. 175; jafnmikit mega níu momentur ok tólf, Rb. 458.

2. of health, like Lat. valere; mega vel, to be well; mega ílla, lítt, to be poorly, and so on; Komtú í Hitardal? segir Sturla—Já, sagði ferðamaðr—Hversu mátti Þorleifr?—Vel mátti hann, ok því var betr, at hann mátti vel, Sturl. i. 89; Hallr spurði, hversu þær mætti,—Harðla vel megum vit, Fms. ii. 201; hann var spurðr hversu hann mætti,—Má ek harða ílla, vi. 237; hann spyrr at Sigvalda, honum er sagt, at hann mátti lítið, xi. 102; hann spurði hversu hann mætti,—Eigi má ek nú vel, sagði hann, Bs. i. 182:—to do for one, má yðr þat er yfir margan gengr, it will do for one, what all others must bear, Eb. 168.

II. followed by an infinitive, to be able; mátt þú sjá hana ef þú vill, thou canst see her if thou wilt, Nj. 3; þóttusk menn eigi mega leita hans, Eg. 230; at hann mætti fá sæmd sína, Fms. vi. 398; allt þat hann má miðla, Grág. i. 250; fé máttu þeir ekki bjarga, Nj. 267; hann mátti ekki mæla, Band. 14; sá einn hlutr var svá, at Njáli féll svá nær, at hann mátti aldri úklökvandi um tala, Nj. 171; þaðan sem þú mátt vel eta, 75; litlar sögur megu ganga frá hesti mínum, 90; fá mættim vér betr; landtöku, id.; í öllu er prýða má góðan höfðingja, Fms. x. 230; dyrr þær er ganga mátti upp í húsit, Eg. 421; svá at hann mátti kveða um morguninn, id.; má vera, it may be, Nj. 75: hvat megi! as adverb, hvat megi til vita! nema þér vilit bíða vár hér, may be ye will wait here for us, Band. 40 new Ed.; hvat megi vinna okkrum ástum? Konnak; and so in countless instances.

2. to be permitted, allowed; hann mátti aldri tala til Kjartans svá at Þorkell væri hjá, Ld. 232; halda máttú þessu sæti þótt hón komi sjálf til, Nj. 6; graut má göra hvárt er sygnt er eða heilagt, N. G. L. i. 349; kynfylgju spell, svá at hann má eigi ( cannot) lag eiga við konu sína, þá megu þau ( then they may) skiljast, H. E. i. 248; nú man eigi mega sitjanda hlut í eiga, in that case one must not remain sitting, be inactive, a looker on, Nj. 110; hann kvað þat eigi mega (that would not do, not be lawful) er maðr var sekr orðinn, 117.

3. ellipt., the verb göra or vera being understood; lemja man ek bogann, ef ek má (viz. göra þat), Fms. x. 362; þat má vel, sagði Özurr. I may as well do so, I will, Nj. 6, Barl. 2, 4, 25: ef svá má (viz. vera), if so be, Grág. i. 411: the saying, ungr má en gamall skal, the young may, the old must (die); nálgastú mik ef þú megir, if thou canst, Gm.; þeir spurðu, hversu þat mætti, Fms. ix. 239; ok má (it may be, perhaps), at hans menn fari á land, Fbr. 74 new Ed.; en þá, verðr eptir þat sem má, leave the rest to luck, Gullþ. 7; ferr þat sem má, fare that as it may, go that as it may, Nj. 38; en þat mætti (viz. vera) at vér vikim þá skammt inn at leginu, Fms. vii. 361; má ok, at sumir sé vinhollir nokkut, ix. 331; má, at hana hendi eigi slík úgipta í annat sinn, Nj. 23; má, at ek leiti þagat vináttu. Fms. vi. 399: the ellipt. mættim (hafa), ix. 239 (lines 17, 18), is a mere slip.

III. part. megandi, availing, mighty, strong; athafnarlauss ok ekki megandi, listless and of no avail, Fms. iii. 154; fylldi hann þat heit, er hann var megandi maðr, as soon as he grew to be a man of might, Bs. i. 791; lítt megandi, ‘of little main,’ feeble, helpless, Vsp. 17; ú-megandi, poor, destitute; cp. ú-magi.

* * *

I. with dat.

1) before, in front of (ok vóru fyrir honum borin merkin);

fyrir dyrum, before the door;

2) before one, in one’s presence;

hón nefndist fyrir þeim Gunnhildr, she told them that her name was G.;

3) for;

hann lét ryðja fyrir þeim búðina, he had the booth cleared for them, for their reception;

4) before one, in one’s way;

fjörðr varð fyrir þeim, they came to a fjord;

sitja fyrir e-m, to lie in wait for one;

5) naut. term. before, off;

liggja fyrir bryggjum, to lie off the piers;

fyrir Humru-mynni, off the Humber;

6) before, at the head of, over;

vera fyrir liði, to be over the troops;

vera fyrir máli, to lead the case;

sitja fyrir svörum, to undertake the defence;

7) of time, ago;

fyrir þrem nóttum, three nights ago;

fyrir stundu, a while ago;

fyrir löngu, long ago;

vera fyrir e-u, to forebode (of a dream);

8) before, above, superior to;

Hálfdan svarti var fyrir þeim brœðrum, H. was the foremost of the brothers;

9) denoting disadvantige, harm, suffering;

þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest E. thwart all thy affairs;

tók at eyðast fyrir herm lausa-fé, her money began to fail;

10) denoting obstacle, hindrance;

mikit gøri þer mér fyrir þessu máli, you make this case hard for me;

varð honum lítit fyrir því, it was a small matter for him;

Ásgrími þótti þungt fyrir, A. thought that things looked bad;

11) because of, for;

hon undi sér hvergri fyrir verkjum, she had no rest for pains;

fyrir hræðslu, for fear;

illa fœrt fyrir ísum, scarcely, passable for ice;

gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, because of fishing, they neglected to make hay;

fyrir því at, because, since, as;

12) against;

gæt þín vel fyrir konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men;

beiða griða Baldri fyrir alls konar háska, against all kinds of harm;

13) fyrir sér, of oneself;

mikill fyrir sér, strong, powerful;

minnstr fyrir sér, smallest, weakest;

14) denoting manner or quality, with;

hvítr fyrir hærum, while with hoary hair;

II. with acc.

1) before, in front of;

halda fyrir augu sér, to hold (one’s hands) before one’s eyes;

2) before, into the presence of;

stefna e-m fyrir dómstól, before a court;

3) over;

hlaupa fyrir björg, to leap over a precipice;

kasta fyrir borð, to throw overboard;

4) in one’s way, crossing one’s way;

ríða á leið fyrir þá, to ride in their way, so as to meet them;

5) round, off;

sigla fyrir nes, to weather a point;

6) along, all along;

fyrir endilangan Noreg, all along Norway, from one end to the other;

draga ör fyrir odd, to draw the arrow past the point;

7) of time, fyrir dag, before day;

fyrir e-s minni, before one’s memory;

8) for, on behalf of;

vil ek bjóða at fara fyrir þik, I will offer to go for thee, in thy stead;

lögvörn fyrir mál, a lawful defence for a case;

9) for, for the benefit of;

þeir skáru fyrir þá melinn, they cut the lyme-grass for them (the horses);

10) for, instead of, in place of, as;

11) for, because of (vilja Gunnar dauðan fyrir höggit);

fyrir þín orð, for thy words (intercession);

fyrir sína vinsæld, by reason of his popularity;

12) denoting value, price;

fyrir þrjár merkr, for three marks;

fyrir hvern mun, by all means, at any cost;

13) in spite of, against (giptast fyrir ráð e-s);

14) joined with adverbs ending in -an, governing acc. (fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan innan, framan, handan, ofan, neðan);

fyrir austan, sunnan fjall, east, south of the fell;

fyrir neðan brú, below the bridge;

fyrir handan á, beyond the river;

fyrir innan garð, inside the fence;

III. as adverb or ellipt.

1) ahead, before, opp. to eptir;

þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, when this came first, preceded;

2) first;

mun ek þar eptir gera sem þér gerit fyrir, I shall do to you according as you do first;

3) at hand, present, to the fore;

föng þau, er fyrir vóru, stores that were at hand;

þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already present (before the bride and bridegroom came);

4) e-m verðr e-t fyrir, one takes a certain step, acts so and so;

Kolbeini varð ekki fyrir, K. was at a loss what to do;

e-t mælist vel (illa) fyrir, a thing is well (ill) spoken or reported of (kvæðit mæltist vel fyrir).

* * *

prep., in the Editions spelt differently; in MSS. this word is usually abbreviated either  (i. e. firir), or Ꝼ̆, fur͛, fvr͛ (i. e. fyrir); in some MSS. it is idiomatically spelt with i, fir͛, e. g. Arna-Magn. 382 (Bs. i. 263 sqq.); and even in the old Miracle-book Arna-Magn. 645 (Bs. i. 333 sqq.), just as ifir is written for yfir ( over); in a few MSS. it is written as a monosyllable fyr, e. g. D. I. i. 475, Mork. passim; in Kb. (Sæm.-Edda) occurs fyr telia, Vsp. I; fyr norðan, 36; fyr dyrum, Gm. 22; fyr vestan ver, Hkv. 2. 8; in other places as a dissyll. fyrir, e. g. Hm. 56, Gm. 54, Skm. 34, Ls. 15, Am. 64, Hkv. 2. 2, 19 (quoted from Bugge’s edition, see his preface, p. xvi); fyr and fyrir stand to one another in the same relation as ept to eptir, und to undir, of ( super) to yfir: this monosyllabic form is obsolete, save in the compds, where ‘for-’ is more common than ‘fyrir-;’ in some cases both forms are used, e. g. for-dæming and fyrir-dæming; in others only one, but without any fixed rule: again, the forms fyri, fyre, or fire, which are often used in Edd., are just as wrong, as if one were to say epti, undi, yfi; yet this spelling is found now and then in MSS., as, fyre, Ó. H. (facsimile); fire, Grág. Sb. ii. 288 (also facsimile): the particles í and á are sometimes added, í fur, Fms. iv. 137; í fyrir, passim; á fur, Haustl. 1. [Ulf. faur and faura; A. S. fore and for; Engl. for and fore-; Germ. für and vor; Dan. for; Swed. för; Gr. προ-; Lat. pro, prae.]

WITH DAT., chiefly without the notion of movement.

A. LOCAL:

I. before, in front of; fyrir dyrum, before the doors, at the doors, Nj. 14, Vsp. 53, Hm. 69, Edda 130; niðr f. smiðju-dyrum, Eg. 142:—ahead, úti fyrir búðinni, Nj. 181; kómusk sauðirnir upp á fjallit f. þeim, ahead of them, 27; vóru fyrir honum borin merkin, the banner was borne before him, 274; göra orð fyrir sér, to send word before one, Fms. vii. 207, Hkr. iii. 335 (Ó. H. 201, l. c., frá sér):—also denoting direction, niðri í eldinum f. sér, beneath in the fire before them, Nj. 204; þeir sá f. sér bæ mikinn, they saw before them a great building, i. e. they came to a great house, Eg. 546; öðrum f. sér ( in front) en öðrum á bak sér, Grág. i. 5.

2. before one, before one’s face, in one’s presence; úhelgaða ek Otkel f. búum, before the neighbours, Nj. 87; lýsi ek f. búum fimm, 218; lýsa e-u ( to proclaim) f. e-m, Ld. 8; hann hermdi boð öll f. Gizuri, Nj. 78; hón nefndisk f. þeim Gunnhildr, told them that her name was G., Fms. i. 8; kæra e-t f. e-m, Ó. H. 60; slíkar fortölur hafði hann f. þeim, Nj. 200; the saying, því læra börnin málið að það er f. þeim haft, bairns learn to speak because it is done before them, i. e. because they hear it; hafa gott (íllt) f. e-m, to give a good (bad) example, e. g. in the presence of children; lifa vel f. Guði, to live well before God, 623. 29; stór ábyrgðar-hluti f. Guði, Nj. 199; sem þeir sjá réttast f. Guði, Grág. i. (pref.); fyrir öllum þeim, Hom. 89; á laun f. öðrum mönnum, hidden from other men, unknown to them, Grág. i. 337, Jb. 378; nú skaltú vera vin minn mikill f. húsfreyju minni, i. e. when you talk to my wife, Nj. 265; fyrir Drottni, before the Lord, Merl. 2. 78.

3. denoting reception of guests, visitors; hann lét ryðja f. þeim búðina, he had the room cleared for them, for their reception, Nj. 228; Valhöll ryðja fyr vegnu fólki, i. e. to clear Valhalla for slain folk, Em. I; ryðja vígvöll f. vegundum, Nj. 212; ljúka upp f. e-m, to open the door for one, Fms. xi. 323, Stj. 5; rýma pallinn f. þeim, Eg. 304; hann lét göra eld f. þeim, he had a fire made for them, 204; þeir görðu eld. f. sér, Fms. xi. 63; … veizlur þar sem fyrir honum var búit, banquets that were ready for him, Eg. 45.

II. before one, in one’s way; þar er díki varð f. þeim, Eg. 530; á (fjörðr) varð f. þeim, a river, fjord, was before them, i. e. they came to it, 133, 161; at verða eigi f. liði yðru, 51; maðr sá varð f. Vindum, that man was overtaken by the V., Hkr. iii. 363; þeirra manna er f. honum urðu, Eg. 92.

2. sitja f. e-m, to lie in wait for one, Ld. 218, Nj. 107; lá f. henni í skóginum, Edda (pref.); sitja f. rekum, to sit watching for wrecks, Eg. 136 (fyrir-sát).

3. ellipt., menn urðu at gæta sín er f. urðu, Nj. 100; Egill var þar f. í runninum, E. was before (them), lay in ambush, Eg. 378; hafði sá bana er f. varð, who was before (the arrow), i. e. he was hit, Nj. 8.

4. verða f. e-u, to be hit, taken, suffer from a thing; ef hann verðr f. drepi, if he be struck, Grág. ii. 19; verða f. áverka, to be wounded, suffer injury, Ld. 140; verða f. reiði konungs, to fall into disgrace with the king, Eg. 226; verða f. ósköpum, to become the victim of a spell, spell-bound, Fas. i. 130; sitja f. hvers manns ámæli, to be the object of all men’s blame, Nj. 71; vera eigi f. sönnu hafðr, to be unjustly charged with a thing, to be innocent.

III. a naut. term, before, off; liggja f. bryggjum, to lie off the pier, Ld. 166; skip fljóta f. strengjum, Sks. 116; þeir lágu f. bænum, they lay off the town, Bs. i. 18; liggja úti f. Jótlands-síðu, off Jutland, Eg. 261; hann druknaði f. Jaðri, off the J., Fms. i. II; þeir kómu at honum f. Sjólandi, off Zealand, x. 394; hafa úti leiðangr f. landi, Hkr. i. 301; f. Humru-minni, off the Humber, Orkn. 338, cp. Km. 3, 8, 9, 13, 19, 21; fyrir Nesjum, off the Ness, Vellekla; fyrir Tungum, Sighvat; fyrir Spáni, off Spain, Orkn. 356.

IV. before, at the head of, denoting leadership; smalamaðr f. búi föður síns, Ver. 26 (of king David); vera f. liði, to be over the troops, Eg. 292, Nj. 7; vera f. máli, to lead the case, Band. 8; vera forstjóri f. búi, to be steward over the household, Eg. 52; ráða f. landi, ríki, etc., to rule, govern, Ó H. 33, Nj. 5; hverr f. eldinum réði, who was the ringleader of the fire, Eg. 239; ráða f. e-u, to rule, manage a thing, passim: the phrase, sitja f. svörum, to respond on one’s behalf, Ölk. 36, Band. 12; hafa svör f. e-m, to be the chief spokesman, Fms. x. 101, Dipl. v. 26.

V. special usages; friða f. e-m, to make peace for one, Fms. vii. 16, Bs. i. 65; bæta f. e-m, to make things good for one, Hom. 109; túlka, vera túlkr, flytja (etc.) f. e-m, to plead for one, Fms. iii. 33, Nj. 128,—also spilla f. e-m, to disparage one, Eg. 255; haga, ætla f. e-u, to manage, arrange for one, Ld. 208, Sturl. i. 14, Boll. 356; rífka ráð f. e-m, to better one’s condition, Nj. 21; ráða heiman-fylgju ok tilgjöf f. frændkonu sinni, Js. 58; standa f. manni, to stand before, shield a man, stand between him and his enemy, Eg. 357, Grág. ii. 13; vera skjöldr f. e-m, 655 xxxii. 4; hafa kostnað f. e-u, to have the expences for a thing, Ld. 14; vinna f. e-m, to support one by one’s work, Sks. 251; starfa f. fé sínu, to manage one’s money, Ld. 166; hyggja f. e-u, to take heed for a thing, Nj. 109; hyggja f. sér, Fs. 5; hafa forsjá f. e-m, to provide for one, Ld. 186; sjá f. e-u, to see after, Eg. 118, Landn, 152; sjá þú nokkut ráð f. mér, Nj. 20: ironic. to put at rest, Háv. 40: ellipt., sjá vel f., to provide well for, Nj. 102.

B. TEMP. ago; fyrir þrem nóttum, three nights ago; fyrir stundu, a while ago, Nj. 80; fyrir litlu, a little while ago, Fms. i. 76, Ld. 134; fyrir skömmu, a sbort while ago; fyrir löngu, a long while ago, Nj. 260, Fms. i. 50; fyrir öndverðu, from the beginning, Grág. i. 80, ii. 323, 394, Finnb. 342; fyrir þeim, before they were born, Fms. i. 57.

2. the phrase, vera f. e-u, to forebode; vera f. stórfundum, Nj. 107, 277; þat hygg ek vera munu f. siða-skipti, Fms. xi. 12; þessi draumr mun vera f. kvámu nökkurs manns, vii. 163; dreyma draum f. e-u, 8; fyrir tiðendum, ii. 65:—spá f. e-m, to ‘spae’ before, prophecy to one, Nj. 171.

C. METAPH.:

I. before, above; þóttu þeir þar f. öllum ungum mönnum, Dropl. 7; þykkisk hann mjök f. öðrum mönnum, Ld. 38; ver f. hirðmönnum, be first among my herdsmen, Eg. 65; Hálfdan svarti var f. þeim bræðrum, H. was the foremost of the brothers, Fms. i. 4; þorgrímr var f. sonum Önundar, Grett. 87; var Haraldr mest f. þeim at virðingu, Fms. i. 47.

II. denoting help, assistance; haun skal rétta vættið f. þeim, Grág. i. 45 (vide above A. IV and V).

2. the following seem to be Latinisms, láta lífit f. heilagri Kristni, to give up one’s life for holy Christianity, = Lat. pro, Fms. vii. 172; ganga undir píslir fyrir Guðs nafni, Blas. 38; gjalda önd mína f. önd þinni, Johann. 17; gefa gjöf f. sál sinni ( pro animâ suâ), H. E. i. 466; fyrir mér ok minni sál, Dipl. iv. 8; færa Guði fórnir f. e-m, 656 A; heita f. e-m, biðja f. e-m, to make a vow, pray for one (orare pro), Fms. iii. 48, Bs. i. 70; biðja f. mönnum, to intercede for, 19, Fms. xi. 287: even with a double construction, biðja f. stað sinn (acc., which is vernacular) ok heilagri kirkju (dat., which is a Latinism), x. 127.

III. denoting disadvantage, harm, suffering; þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest Egil thwart all thy affairs, Eg. 249; únýtir hann þá málit fyrir sér, then he ruins his own case, Grág. i. 36, Dropl. 14, 16; Manverjar rufu safnaðinn f. Þorkatli, the Manxmen broke up the assembly, i. e. forsook Thorkel, Fms. ix. 422; kom upp grátr f. henni, she burst into tears, 477; taka fé f. öðrum, to take another’s money, N. G. L. i. 20; knörr þann er konungr lét taka fyrir Þórólfi, Landn. 56; ef hross verðr tekit f. honum, if a horse of his be taken, Grág. i. 436; hann tók upp fé fyrir öllum, he seized property for them all, Ó. H. 60; e-t ferr ílla f. e-m, a thing turns out ill for one; svá fór f. Ólófu, so it came to pass for O., Vígl. 18; loka dyrr f. e-m, to lock the door in one’s face, Edda 21: þeir hafa eigi þessa menn f. yðr drepit, heldr f. yðrar sakir þessi víg vegit, i. e. they have not harmed you, but rather done you a service in slaying those men, Fbr. 33; tók at eyðask f. henni lausa-fé, her money began to fail, Nj. 29; rak á f. þeim storma ok stríðviðri, they were overtaken by gales and bad weather, Vígl. 27; Víglundr rak út knöttinn f. Jökli, V. drove the ball for J., i. e. so that he had to run after it, 24; sá er skar tygil f. Þóri, he who cut Thor’s line, Bragi; sverð brast f. mér, my sword broke, Korm. 98 (in a verse); brjóta e-t f. e-m, to break a thing for one, Bs. i. 15 (in a verse); Valgarðr braut krossa fyrir Merði ok öll heilög tákn, Nj. 167; árin brotnaði f. honum, his oar broke; allar kýrnar drápust fyrir honum, all his cows died.

2. denoting difficulty, hindrance; sitja f. sæmd e-s, to sit between oneself and one’s honour, i. e. to hinder one’s doing well, Sturl. 87; mikit göri þér mér f. þessu máli, you make this case sore for me, Eb. 124; þér er mikit f. máli, thy case stands ill, Fms. v. 325; ekki er Guði f. því, it is easy for God to do, 656 B. 9; varð honum lítið f. því, it was a small matter for him, he did it easily, Grett. III; mér er minna f. því, it is easier for me, Am. 60; þykkja mikit f. e-u, to be much grieved for a thing, do it unwillingly, Nj. 77; Icel. also say, þykja fyrir (ellipt.), to feel hurt, be displeased:—ellipt., er þeim lítið fyrir at villa járnburð þenna, it is a small matter for them to spoil this ordeal, Ó. H. 140; sem sér muni lítið f. at veiða Gunnar, Nj. 113; fast mun f. vera, it will be fast-fixed before (one), hard to move, Ld. 154; Ásgrími þótti þungt f., A. thought that things looked sad (heavy), Nj. 185; hann var lengi f., he was long about it, Fms. x. 205; hann var lengi f. ok kvað eigi nei við, he was cross and said not downright no, Þorf. Karl. 388.

IV. in a causal sense, for, because of, Lat. per, pro; sofa ek né mákat fugls jarmi fyrir, I cannot sleep for the shrill cry of birds, Edda 16 (in a verse); hon undi sér hvergi f. verkjum, she had no rest for pains, Bjarn. 69; fyrir gráti, tárum, = Lat. prae lacrymis; fyrir harmi, for sorrow; f. hlátri, for laughter, as in Engl.; þeir æddust f. einni konu, they went mad for the sake of one woman, Sól. 11; ílla fært f. ísum, scarce passable for ice, Fms. xi. 360; hætt var at sitja útar f. Miðgarðs-ormi, Edda 35; hann var lítt gengr f. sárinu, he could hardly walk for the wound, Fbr. 178; fyrir hræðslu, for fear, Hbl. 26; heptisk vegrinn f. þeim meinvættum sem …, Fs. 4; gáðu þeir eigi f. veiðum at fá heyjanna, because of fishing they took no care to make hay, Landn. 30; fyrir riki konungs, for the king’s power, Eg. 67, 117; fyrir ofríki manna, Grág. i. 68; fyrir hví, for why? Eluc. 4; fyrir hví þeir væri þar, Eg. 375; fyrir því, at …, for that, because, Edda 35, Fms. i. 22, vii. 330, Ld. 104; en fyrir því nú at, now since, Skálda 171; nú fyrir því at, id., 169: the phrase, fyrir sökum, for the sake of, because of, passim; vide sök.

V. by, by the force of; öxlin gékk ór liði fyrir högginu, the shoulder was disjointed by the force of the stroke, Háv. 52.

2. denoting contest; falla f. e-m, to fall before one, i. e. fighting against one, Fms. i. 7, iv. 9, x. 196; verða halloki f. e-m, to be overcome in fighting one, Ld. 146; látask f. e-m, to perish by one, Eb. 34; hafa bana f. e-m, to be slain by one, Nj. 43; þeir kváðu fá fúnað hafa f. honum, 263; mæddisk hann f. þeim, he lost his breath in fighting them, Eg. 192; láta ríki f. e-m, to lose the kingdom before another, i. e. so that the latter gains it, 264; láta lausar eignir mínar f. þér, 505; láta hlut sinn f. e-m, Fs. 47; standask f. e-m, to stand one’s ground before one, Edda (pref.); hugðisk hann falla mundu f. sjóninni einni saman, that he would sink before his glance, 28, Hým. 12; halda hlut f. e-m, Ld. 54; halda frið ok frelsi f. várum óvinum, Fms. viii. 219; fara mun ek sem ek hefi áðr ætlað f. þínum draum ( thy dream notwithstanding), Ld. 216; þér farit hvárt er þér vilit f. mér, you go wherever you like for me, so far as I am concerted, Fær. 37; halda vöku f. sér, to keep oneself awake, Fms. i. 216.

β. with verbs, flýja, hlaupa, renna, stökkva f. e-m, to fly, leap, run before one, i. e. to be pursued, Bs. i. 774, Grág. ii. 359; at hann rynni f. þrælum hans, Ld. 64; fyrir þessum úfriði stökk Þangbrandr til Noregs, 180; skyldi hann ganga ór á f. Hofsmönnum, Landn. 178; ganga f. e-u, to give way before, yield to a thing, Fms. i. 305, x. 292; vægja f. e-m, to yield to one, give way, Eg. 21, 187, Nj. 57, Ld. 234.